Zagadnienia dotyczące pozytywizmu



Pozytywizm rozwinął gatunki epickie, ponieważ to one właśnie najbardziej nadawały się do wyrażania idei i myśli dominujących w tej epoce. Zadaniem literatury pozytywistycznej było badanie rzeczywistości, odzwierciedlanie jej, przekazywanie wzorców ideowych i osobowych. Zadaniem pisarza była służba idei, społeczeństwu, a zarazem przewodzenie innym, wskazywanie drogi rozwoju. Dzieło literackie powinno zatem nie tylko wzruszać, ale przede wszystkim uczyć, oddziaływać. Wśród gatunków prozatorskich szczególną uwagę zwrócić należy na nowelistykę, która stała się orężem pozytywistów w walce o nowy, lepszy świat. Nowela jest krótkim utworem epickim, charakteryzującym się niewielkimi rozmiarami, o niezwykle rygorystycznej i zwartej kompozycji. (Typowa nowela to zaledwie parę stron tekstu.) Takie ograniczenie formalne powoduje różnorakie następstwa, z których wynikają zasadnicze cechy noweli. Akcja tego utworu musi być niezwykle zwięzła i wyraźnie zarysowana. Wyelminowane zostaje wszystko, co jest zbędne, a więc luźne epizody, ilość bohaterów głównych oraz postaci pierwszoplanowych. Nowela nie zawiera także opisów przyrody, rozwlekłych charakterystyk bohaterów, dygresji i komentarzy odautorskich. Fabuła musi być prosta i przejrzysta, musi się więc składać z jednego wątku głównego, bez wątków pobocznych. Akcja musi rozwijać się szybko, sprawnie. Wydarzenia powinny następować po sobie szybko, a każde z nich powinno mieć dla bohatera doniosłe znaczenie. Rozwiązanie akcji powinno być wyraźne, łatwe do zauważenia i określenia przez czytelnika. Nowelę powinna kończyć pointa, również nietrudna do odczytania dla przeciętnego odbiorcy tekstu. Nowelistyka polska podlegała w okresie pozytywistycznym stopniowej ewolucji. Początkowo jej autorzy korzystali z tradycyjnych schematów, wzbogaconych składnikami ideowymi programu. Stąd bliski związek noweli i opowiadań z ówczesnymi gatunkami publicystycznymi. Fabułu nowel miały charakter tendencyjnie uformowanego pozytywistycznego przykładu. Najsilniej jednak nowelistykę z publicystyką łączyła wspólnota problematyki. Wynikała ona z obowiązującego w pozytywizmie nastawienia na aktualność oraz z obowiązku interwencyjności. Aktualność oznaczała propagowanie środkami literackimi tez programowych, a więc założeń "pracy u podstaw" i "pracy organicznej". Stosunek pisarzy do ważnych problemów epoki traci z czasem znamiona tendencyjności. Obraz świata przedstawionego w nowelistyce staje się skomplikowany i niejednoznaczny, a jego ujęcie realistyczne. W schyłku lat siedemdziesiątych optymizm wczesnych utworów ustępuje miejsca coraz bardziej widocznemu pesymizmowi. Bohaterowie ponoszą niezasłużone klęski, spotykają się z niezrozumieniem, obojętnością, a nawet wrogością środowiska. Szczególnego znaczenia w pozytywistycznej nowelistyce nabiera problem bohatera, którym jest człowiek z ludu. Właściwie występuje on w nowelach wszystkich pisarzy: Sienkiewicza ("Szkice węglem", "Janko muzykant", "Jamioł", "Bartek zwycięzca"), Orzeszkowej ("Tadeusz"), Prusa ("Antek") i innych. W ówczesnej nowelistyce świat chłopski to przede wszystkim świat ludzi skrzywdzonych. Przesłanki krzywdy tkwią w ciemnocie i nędzy środowiska, które jest bezbronne wobec bezwzględnych i amoralnych jednostek. Klęski postaci z ludu to także wynik obojętności "warstw oświeceniowych" i ich klasowego egoizmu. Równocześnie twórczość nowelistyczna wydobywa te pierwiastki chłopskiego bohatera, które dowodzą jego wysokiej wartości etycznej i heroizmu, uzdolnień ("Antek", "Janko muzykant") czy pracowitości i uporu ("Za chlebem"). Nowela pozytywistyczna w stopniu dotąd nie spotykanym tworzy literacki obraz miasta i jego mieszkańców. O ile wieś przedstawiona w nowelach stanowiła z reguły obszar tradycyjnych i ustabilizowanych stosunków, przedstawionych na tle przyrody, o tyle temat miasta powstał w związku z nowoczesną problematyką cywilizacyjną. Miasto jako miejsce rozwoju przemysłu i nowej techniki w sposób bardziej widoczny zmienia losy postaci, tym bardziej, że autorów interesują przede wszystkim środowiska plebejsko - robotnicze i urzędnicze. Miasto, jego ulice i fabryczny pejzaż stanowią ich świat, wpływają na bieg życia. W tej zamkniętej przestrzeni miejskiej rozgrywają się dramaty, których znaczenie urasta często do rangi uniwersalnej. Dramat miłości małżeńskiej w "Kamizelce" Prusa czy matczynej w "Dymie" Konopnickiej, psychologiczna klęska Mendla Gdańskiego - to pierwsze z brzegu przykłady. Humanitaryzm autorów nowel wyraża się najpełniej w zdecydowanym eksponowaniu tematyki dziecięcej. Wiąże się ona w sposób oczywisty z pedagogicznymi zainteresowaniami tej epoki, ale światopoglądowe przyczyny wybory sięgają znacznie dalej. W losach bezbronnych dzieci najostrzej odzwierciedla się zło współczesności. Dziecięca ufność i uczucia ponoszą porażkę w zetknięciu z bezwzględnym światem dorosłych, a pragnienia nie mogą się zrealizować, prowadząc do klęski i śmierci małych bohaterów. Ginie skatowany Janko Muzykant, umiera z wyczerpania Michaś ("Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela"), tonie pozbawiony opieki dorosłych Tadeusz w noweli Orzeszkowej. Dzieci służą też ukazaniu zmian w życiu dorosłych - nieszczęście niewidomej dziewczynki wyzwala odruch dobroci u egoistycznie dotąd postępującego pana Tomasza ("Katarynka" Prusa). Widzenie świata oczyma dziecka pełni różnorakie funkcje w nowelach Konopnickiej, np. nieświadomość własnej sytuacji, pozwalająca na beztroskę w momentach tragicznych, stwarza niezwykły efekt artystyczny i światopoglądowy w"Naszej szkapie". Problemy obecne w programach i publicystyce okresu poszerzały krąg tematów literackich. Zagadnienia asymilacji, zwłaszcza Żydów, podejmowała Orzeszkowa i Konopnicka ("Mendel Gdański"); problematyka emancypacji znalazła odzwierciedlenie u Orzeszkowej, natomiast o społecznej genezie przestępstw kryminalnych pisała Orzeszkowa w "Opowiadaniach prawnika" i Konopnicka w "Obrazkach więziennych". Pozytywistyczna nowela odsłania zatem różne aspekty współczesnego życia, poddając je analizie i ocenie. Świat w niej przedstawiony odtwarzał codzienność kryjącą w sobie dramaty i psychologiczne niespodzianki. Działo się tak dlatego, że noweliści odchodzili coraz częściej od ilustrowania tez publicystycznych i konstruowali losy ludzkie tak, aby ukazać mechanizm uwikłania ich w nową, zmieniającą się rzeczywistość. Szczególne miejsce w twórczości nowelistów zajęła problematyka patriotyczna. Trudności w zrealizowaniu tematu były olbrzymie. Przeszkodę stanowiła cenzura zaborców, czujna na wszelkie aluzje do spraw narodowych. Istniały również bariery psychologiczne, stworzone przez społeczny "zakaz" krytykowania narodowej przeszłości. Pisarze musieli zatem posługiwać się omówieniami, przemilczeniami, metaforyzacją. Mimo to powstały wówczas takie nowele patriotyczne, jak "Latarnik" czy "Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela" Sienkiewicza, "A.. B.. C.." Orzeszkowej czy cały jej późniejszy cykl "Gloria victis". Stanowiły one dowód, że pominięcie tej sfery przeżyć przez literaturę było niemożliwe. W nurcie tym objawia się powrót do tradycji romantycznych, najbardziej widoczny w nowelach Sienkiewicza i Orzeszkowej. Wieloproblemowy charakter nowelistyki nie rozstrzyga rzecz jasna o znaczeniu i wartości utworów. Wiele z nich to raczej dokumenty epoki, schematyczne ilustracje programu. Prawdziwą wartość mają jednak te, które mają szersze znaczenie i sens, odnoszą się do wartości humanitaryzmu, demokratyzmu, patriotyz- mu. Nowelę pozytywistyczną w jej szczytowym okresie cechuje głęboko humanistyczny stosunek do człowieka "nizin". Zdecydowanie zmienia się pole obserwacji społecznej, widoczna staje się potrzeba ukształtowania nowych zasad stosunków międzyludzkich.

Zagadnienia dotyczące pozytywizmu

Materiały

Barok epoką rękopisu - przykłady Barok jako epoka rękopisu XVII stulecie sprzyjało rozwojowi sztuki wspomnieniowej, która również wpłynęła na rozwój kultury baroku. Niektóre odmiany tej sztuki, np. list, znane były już w starożytności, jednak dopiero w baroku przybrały szerszą skalę, niektóre miały kunsztowny styl, zaczęły się liczyć jako dzieła literackie. Listy Sobies...

Polska poezja wobec okupacji 1. Krzysztof Kamil Baczyński. - \"Wybór\" - obraz walki, ludzie dokonując wyboru walki biorą także na siebie ciężar moralny tej walki. Deklaracja postawy czynnej, poczucie patriotycznego obowiązku. Sam Baczyński nie był człowiekiem czynu, ale podnosi karabin, wie, że musi walczyć, tym samym marnując swoje życie. - \"Z głową na karabinie\" ...

Obraz współczesnej Polski i stosunek do tradycji w utworach Wierzyńskiego Obraz współczesnej Polski i stosunek do tradycji w utworach Kazimierza Wierzyńskiego Kazimierz Wierzyński to poeta Skamandra, jeden z tych, których wiersze nadawały określony ton wystąpieniom całej grupy. Pierwsze rozważania Wierzyńskiego, tak jak i wszystkich skamandrytów, dotyczyły przeciwstawienia się poezji programowej minio...

Motto twórczości Kasprowicza By odpowiedzieć na zadane w temacie pytanie i by lepiej zrozumieć wiersze Jana Kasprowicza należy bliżej przyjrzeć się jego życiu. Jest to niezwykle istotne ze względu na częste zmiany w sposobie pojmowania poezji i świata przez autora \"Hymnów\". Kasprowicz urodził się w rodzinie chłopskiej na Kujawach w roku 1860. Ojciec poety był analfabet...

Analiza "Bez" Tadeusza Różewicza" bez Wiersz z samym przyimkiem w tytule powstał – według dopisku autora – od marca 1988 do marca 1989 roku; został umieszczony w tomie Płaskorzeźba z 1991 roku. Podmiot stwierdza najpierw, że najbardziej doniosłe dla człowieka jest rozpoczęcie życia w wierze i moment utraty wiary (narodziny i śmierć / Boga). Zwraca się do Niego ...

Motywy mityczne - opis labirynt - na Krecie zbudowany przez Dedala na polecenie Minosa, siedziba Minotaura kaduceusz - biała laska heroldów, posłów, będących oznaką ich nietykalności, laska Hermesa, którą dzierżył jako bóg snu i marzeń sennych i jako przewodnik dusz do świata podziemnego, którą uśmierzał spory - symbol pokoju. nektar - napój ...

Bogumił i Barbara - dwie postacie życiowe w "Noce i dnie" Temat: Bogumił i Barbara - dwie postawy życiowe. Maria z Szumskich Dąbrowska zadebiutowała w dwudziestoleciu międzywojennym cyklem opowiadań \"Ludzie stamtąd\". Jednak największy rozgłos przyniosła jej powieść \"Noce i dnie\", która ukazywała się 1932-1934. Całość składa się z czterech tomów. Jest to powieść społeczno-obyczajowa, czy...

Zasada winy i kary w twórczości Mickiewicza \"Dziady\" części II i IV (wileńsko kowieńskie) Obserwujemy łączność świata żywych i umarłych poprzez uniwersalne prawdy; zasady winy i kary: \"Dziady \" część II to pogański obrządek wywoływania duchów: -duszyczki Józia i Rózi do spokoju brakuje im ziarnka goryczy, ponieważ w swoim życiu nie zaznały smutku, a zdaniem romantycznego poety p...