Wartości epoki Oświecenia



Jakie wartości epoki Oświecenia przetrwały do dziś, a jakie okazały się pozorne. Epoka oświecenia w Europie przypada na wiek XVII, a jego rozkwit obejmuje wiek XVIII. Okres ten nazwano Oświeceniem, ponieważ przywiązywał on ogromną wagę do siły rozumu, jako światła i człowieka rozjaśniającego drogi poznania świata i człowieka. Epoka ta jest także zwana "wiekiem filozofów " ponieważ wyznaczyła literaturze rolę narzędzia wychowania nowego człowieka, propagowania nowych wzorców i ideałów, podejmowała walkę z ciemnotą i przesądami. W epoce tej można wyodrębnić zasadnicze idee i wartości. Najważniejszą jest krytycyzm, odnoszący się głównie do tradycyjnych instytucji politycznych i społecznych, do kościoła, i form życia religijnego, do ustaleń nauki. Krytycyzm znalazł wsparcie w racjonalizmie, za którego twórcę uchodzi Kartezjusz - autor "Rozprawy o metodzie". Przywiązywał on szczególną wagę do roli rozumu, jego rozwoju i możliwości. Oświeceniowy krytycyzm znalazł też uzasadnienie w empiryzmie. Prekursorem tego kierunku był Francis Bacon. Kładł on nacisk na rolę doświadczenia w procesie poznawania świata. Poglądy Bacon'a rozwiną filozof angielski John Locke. Głosił, że umysł człowieka jest nie zapisaną tablicą, którą zapisuje doświadczenie. Był twórcą poglądu zwanego sensualizmem, według którego źródłem wiedzy są wrażenia zmysłowe będące odbiciem rzeczywistości. W filozofii religii Locke głosił deizm, pogląd według którego Bóg stworzył świat, ale odrzucał go takim, jakim przedstawiał Kościół - jako istotę obdarzoną boskością. Oświecenie akcentowało przede wszystkim potrzebę oświecania ludzi, nakładając na literaturę funkcje utylitarne i przypisując ogromną rolę edukacji i wychowaniu. Filozofowie tacy jak: Wolter, Rousseau głosili, iż najważniejszymi wartościami w życiu człowieka są: sprawiedliwość, miłość, nauka. Często uciekając się do satyry walczyli z ciemnotą, zacofaniem, głupotą. Uważali, że najwyższym prawem ludzkim jest równość i to prawo powinno obowiązywać każde społeczeństwo, a ludzie powinni posiadać jednakowe prawo polityczne i jednakowe prawo do szczęścia. Chronologię Oświecenia w Polsce można przedstawić następująco: • 1740 - 1764 - jest to faza wczesnego oświecenia (działalność prekursorów), • 1764 - 1795 - Oświecenie dojrzałe (obrady sejmu czteroletniego, powstanie kościuszkowskie - literatura polityczna), • 1795 - 1822 - ukazanie się tomiku poezji Adama Mickiewicza - faza schyłkowa Epoka Oświecenia w Polsce przyniosła ze sobą bardzo duże zmiany, nie tylko w życiu politycznym, ale także społecznym. Okres Oświecenia w Polsce to czas żmudnych prób naprawy podzielonej wewnętrznie i słabej Ojczyzny. Jednym z pierwszych prekursorów w kraju stał się Konarski. Z jego inicjatywy w 1740 roku powstaje Collegium Nobilium, szkoła która zapewniała zreformowany system kształcenia. Konarski przywiązywał dużą wagę do rozumu, pozytywnego myślenia. Młodych ludzi uczono historii, matematyki, filozofii, a wszystko to miało być celem wykształcenia świadomych Obywateli państwa. Po roku 1764 powstają polskie instytucje życia kulturalnego i politycznego: teatr polityczny, Biblioteka Załuskich, powstaje czasopismo moralne - "Monitor". Pismo walczyło z ciemnotą, zacofaniem, propagowało nowe wzorce, ideały i hasła. Założona Szkoła Rycerska miała na celu przygotowanie młodych ludzi do służby wojskowej, a przede wszystkim zwracano uwagę na wykrztałcenie kadetów, oraz wyrobienie w nich wzorowej postawy patriotycznej i moralnej. W latach 70-tych wysoką pozycję zdobyły "obiady czwartkowe" - spotkanie u króla z wybitnymi działaczami politycznymi, poetami i publicystami. Nieoficjalnym organem literackim "obiadów czwartkowych" stały się "zabawy przyjemne i pożyteczne" wydawane pod redakcją Adama Naruszewicza. Czasopismo o charakterze typowo literackim przyczyniło się do kształtowania smaku literackiego, szerzyło znajomość twórczości najwybitniejszych pisarzy. Powołanie w1773 roku Komisji Edukacji Narodowej przyczyniło się do zaopatrzenia szkół w podręczniki, wychowywanie i kształcenie młodych ludzi, zdolnych do pracy i obrony Ojczyzny. Polskie Oświecenie cechowały wartości, wzorce i ideały podobne do kultury Oświecenia w Europie. W dobie Oświecenia wykształciły się takie typy literatury jak: • w poezji - bajka, satyra, epigramat, poemat heroikomiczny; • w teatrze - komedia i intryga, powieść awanturniczo - przygodowa, fantastyczna, list literacki; • powiastka filozoficzna; • felieton literacki; Do głównych przedstawicieli polskiego Oświecenia, którzy tworzyli w literaturze zaliczamy: Ignacego Krasickiego, Juliana Ursyna Niemcewicza, Hugo Kołłątaja, Stanisława Staszica, Józefa Wybickiego oraz Franciszka Karpińskiego. Doniosłą rolę w kształtowaniu świadomości narodowej i społecznej odegrała bajka i satyra. Te dwa gatunki literackie nawiązywały do aktualnych zagadnień ówczesnej epoki wychowując czytelników w duchu obywatelskim, patriotycznym i humanitarnym. Twórcą był Ignacy Krasicki, który w swoich utworach ukazał człowieka jako istotę błądzącą. W bajkach autor wyśmiewa liczne wady ludzkie: głupotę, pychę, zarozumiałość, naiwność, przesadę czy fałszywą pobożność, krytykuje prywatę i chciwość ludzi. Bajki nie tylko bawią, ale jednocześnie uczą czytelnika przedstawiając mu prawdziwe wartości moralne, którymi powinien kierować się w swoim życiu. Każda bajka zawiera morał - pouczenie, z którego czytelnik powinien czerpać naukę, przesłanie moralne czy pouczenie. Przykładem może być utwór "Szczur i Kot". Autor atakuje i ośmiesza tu ludzką pychę. Pod postaciami zwierząt ukrywają się ludzie. Bajka opowiada o dumnym, zarozumiałym szczurze: "Mnie to kadzą" - rzekł hardzie do swego rodzeństwa Siedząc szczur na ołtarzu podczas nabożeństwa". W swoim samouwielbieniu Szczur zapomina o Kocie - swoim odwiecznym wrogu, który wykorzystując chwilę słabości, dopada szczura i dusi go. Szczur jest uosobieniem ludzkiej pychy, źle pojętej dumy, Kot - sprytu, bezwzględności i drapieżności. Morał bajki jest oczywisty. W życiu należy kierować się skromnością i pokorą. Treść bajek odnosiła się często do spraw krajowych i zawierała wyraźną aluzję do konkretnych wydarzeń historycznych - przykładem są rozbiory i bajka "Ptaszki w klatce". Bajki Krasickiego mają charakter uniwersalny, są ponadczasowe. Zawarte w nich wartości powinny uczyć i wychowywać. Podobne wartości zawarte zostały w satyrach Krasickiego. Autor przedstawia w nich obraz życia w XVIII wiecznej Rzeczpospolitej. Podobnie jak bajki, satyry mają charakter ponadczasowy. Zawarte są w nich refleksje i nauki. Satyry ośmieszają wady społeczeństwa polskiego: pijaństwo, skłonność do hazardu, zacofanie i ciemnotę, brak krytycyzmu oraz powierzchowne przejmowanie elementów francuskie kultury. W satyrach Krasicki żywo angażuje się do akcji wychowania społeczeństwa. W satyrze "Żona modna" autor ośmiesza kobietę, która wychowana jest na wzorcach francuskich, stroi się, urządza według obcych wzorów mieszkanie, co w konsekwencji doprowadza do ruiny majątkowej jej męża. Poeta w utworze "Pijaństwo" potępia źle pojętą przez Polaków gościnność, która jest przez nich rozumiana jako wspólne pijaństwo, wyszydza bojowego ducha, który rodzi się przy kieliszku i tam też ginie, nie wykraczając poza biesiadną salę. Satyra przepełniona jest głęboką refleksją: "Bogdaj w piekło przepadło obrzydłe pijaństwo. Cóż w nim ? Tylko niezdrowe zwady i grubiaństwo..." Szczególną uwagę warto zwrócić na utwór heroikomiczny "Monachomachia" - czyli wojna mnichów. W utworze tym poeta uderza ostrzem swej satyry w ośrodki największego zacofania - w klasztory. Niezgoda spowodowała waśń między zakonem karmelitów i dominikanów. Rozpoczyna się walka początkowo w formie dysputy, która zamienia się w walkę wręcz, a kończy się wspólnym rozpijaniem. Krasicki zdemaskował nieuctwo mnichów, ich zacofanie, zakłamanie moralne, a przede wszystkim pijaństwo. Zagadnienie walki z ciemnotą i zacofaniem jest treścią całej prawie twórczości Krasickiego, którego nazwano wychowawcą narodu. Jego utwory przemawiają do czytelnika swoją treścią. Autor zachęca do czytania i kształcenia się. Poprzez krytykę uczy i wychowuje, stawiając na pierwszym planie wartości dla człowieka najważniejsze. Dużą rolę odegrały dzieła publicystyczne Stanisława Staszica i Hugo Kołłątaja pisane w czasie obrad Sejmu Czteroletniego. "Uwagi nad życiem Jana Zamojskiego" Stanisława Staszica zainicjowały wielki ferment umysłowy, którego rezultatem były reformy państwa. Uwagi te dotyczą oświaty, wychowania młodzieży, nauki moralnej, prawodawstwa, władzy wykonawczej, sądowniczej i wolnej elekcji. Według Staszica obywatel powinien zwracać uwagę na dobro swojego kraju. Autor wymieniając w swoich utworach typy władzy (demokracja, monarchia, arystokracja) podkreśla, że epoka Oświecenia wymaga wprowadzenia do narodu rządów demokratycznych. Według autora prawo powinno dotyczyć wszystkich ludzi, a wyroki powinny być z nimi zgodne. Stanisław Staszic apeluje do szlachty, wytyka jej błędy, uważa że powinna dać większą swobodę chłopom, oraz musi stworzyć nową konstytucję obejmującą wszystkich obywateli. Poeta wie, że zmiany te mogą doprowadzić do odbudowy narodu - Polski. Wie także, że do wszystkich narodów na świecie należy walka o to, aby prawo człowieka zostało nienaruszone. Stwierdza, że wśród głównych przyczyn upadku Polski główne miejsce zajmuje: rozpusta, lekkomyślność, źle pojęta duma, marnotrawstwo i chciwość. Stanisław Staszic jako człowiek oświecony, w swoich pismach odwoływał się do rozumu człowieka. Wiele uwagi autor poświęcił kwestii edukacji - wychowanie powinno być podporządkowane sprawom narodowym. Hugo Kołłątaj podobnie jak Staszic porusza problem niewłaściwego traktowania chłopów. Uważa, że wszyscy powinni być jednakowo traktowani. Krytykuje sarmatyzm, oskarża magnatów o doprowadzenie kraju do upadku. Głównym celem tych dwóch publicystów było przeprowadzenie reform, dzięki którym Rzeczpospolita miałaby się stać nowoczesnym państwem o postępowej konstytucji. Podobną wymowę i znaczenie ma komedia polityczna Juliana Ursyna Niemcewicza "Powrót Posła". Sam autor popierał reformy społeczne i polityczne. Celem pisarza było ośmieszenie konserwatystów i uzyskanie poparcia dla średniej szlachty. Ideał dramatu wyraża Niemcewicz poprzez kreację postaci, dzieląc je na pozytywne i negatywne. Postacie negatywne: Starosta Gadulski - typowy Sarmata i przeciwnik reform, pijak i niedołęga; Szarmancki - lekkoduch, młody fircyk, kosmopolita, nie interesują go sprawy państwowe, cechuje go próżniactwo, rozpusta i zabawa, jest pozbawiony honoru i uczciwości; Starościna - egoistka, obojętna na los bliskich i sprawy narodowe. Postacie pozytywne: Podkomorzy i Walery - są szlachetni, rozumieją potrzeby reform politycznych i społecznych, cieszą się z obrad sejmu, są bezinteresowni w uczuciach, żywią miłość i szacunek dla najbliższych. "Powrót Posła" miał zadziałać na opinię publiczną, by udzieliła poparcia zwolennikom reform. Komedia zawiera w sobie cel moralny mający wpływ na znaczenie wartości i ideałów epoki Oświecenia. Przedstawicielem epoki Oświecenia był także Franciszek Karpiński, który stworzył sielankę. Jest autorem takich utworów jak: "Laura i Filon" , "Do Justyny" , czy "Żale Sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta". W dwóch pierwszych utworach dominuje tematyka miłosna przeplatana motywami pasterskiej prostoty. Sielanki cechuje melancholia, tęsknota do miłości. "Żale Sarmaty nad grobem Zygmunta Augusta" to wiersz o charakterze patriotycznym, poprzez wymowny charakter dowiadujemy się o ostatnim rozbiorze Polski, braku wiary w odzyskanie niepodległości, rezygnacji. Duże znaczenie dla polskiego Oświecenia miał Józef Wybicki - autor "Pieśni Legionów Polskich we Włoszech". Utwór ten łączy myśl Oświecenia z ideami społeczno-politycznymi. Pieśń utwierdza w przekonaniu, że naród polski żyje i nie należy tracić nadziei na odzyskanie niepodległości. W celu wzmocnienia nadziei autor powrócił w utworze do ważniejszych wydarzeń takich jak: potop szwedzki, działalność Czarnieckiego, idea bonapartyzmu, insurekcja Kościuszkowska, bitwa pod Racławicami, rozbiory Rzeczpospolitej. Pieśń ukazuje trzy wzorce osobowe: Czarnieckiego, Dąbrowskiego i Kościuszkę. Wraz z nią rozpoczyna się okres zbrojnej walki o niepodległość kraju, wspieranie się w tej walce ideałami, walka dla idei, którą było odzyskanie wolności. Oświecenie wniosło do tradycji europejskiej nowe, trwałe wartości spośród których najważniejsze było wprowadzenie na stałe do świadomości ludzkiej przekonania o sile i możliwości poznawczych rozumu, o randze nauki i oświaty, o niezbywalności ideałów wolności i równości - indywidualnej i zbiorowej. Równie ważne było narastanie świadomości sztucznego charakteru barier społecznych, przełamywanie stanowych uprzedzeń, kształtowanie się rzeczywistego demokratyzmu. Dramatyczne wydarzenia polskie przyśpieszały też dojrzewanie nowoczesnej świadomości narodowej, która umożliwiała Polakom przetrwanie stu dwudziestu lat politycznej niewoli. Literatura Oświecenia rozwijała się w warunkach wyjątkowo trudnych, ale potrafiła pozostawić po sobie trwałe wartości jako fundamenty przyszłego narodu. Według nich bez wartości moralnych nie będzie wolności - bez miłości, patriotyzmu, reformy państwa, szkolnictwa, poszanowania bliźniego - Polacy nie zbudują mocnego państwa z wykształconym społeczeństwem. Edukacja, wykształcenie to wartości w które powinno się inwestować. Patriotyzm, miłość, duch walki to warunek na odzyskanie wolności. Wiele wartości epoki Oświecenia przetrwało do dnia dzisiejszego. Są one ważnym i nieodzownym elementem naszego życia. Życie społeczne jest regulowane przez różne systemy wartości. Najczęściej wyróżnia się: wartości moralne, prawne, religijne, polityczne i naukowe. Niektóre wartości człowiek traktuje jako nadrzędne np. dobro, miłość, sprawiedliwość, wolność, a one powinny stać się dla niego najważniejsze, powinien się nimi kierować w swoim życiu i postępowaniu z bliźnimi. Epoka Oświecenia przyczyniła się do moralnego i społecznego odrodzenia narodu.

Wartości epoki Oświecenia

Materiały

O czym jest "Mały książe" ? Książka “Mały Książę” to piękna opowieść o przyjaźni. Autor tak pisze o Małym Księciu : “Próbuję opisać go po to, aby nie zapomnieć. To bardzo przykre zapomnieć przyjaciela.” W tej baśni przedstawione są różne ułomności ludzi dorosłych, które zmuszajądo refleksji nad własnym postępowaniem. Jest ona przeznaczona dla dzieci...

"Pieśń filaretów" - problematyka, cechy romantyzmu 4.1 ROMANTYCZNE AKCENTY W „PIEŚNI FILARETÓW” I „ODZIE DO MŁODOŚCI” W 1817r. przy Uniwersytecie w Wilnie założone zostało Towarzystwo Filaretów (organizacja tajna, młodzież ze starszych roczników). Miała za cel samokształcenie. Postulaty społeczne i moralne. Chcieli wyplenić egoizm, zawiść, kłamstwo. Program był nierealn...

Moralność - definicja pojęcia MORALNOŚĆ- zespół ocen norm, wzorów postępowania i ideałów osobowych, mających regulować postępowanie jednostek oraz stosunki między jednostkami i grupami społecznymi; całokształt zachowań i postaw jednostki lub grupy społecznej, oceniany na zasadzie społecznie funkcjonującego systemu ocen i norm moralnych.

Katastrofizm w liryce lat 30-tych Pojawia się w wielu miejscach w literaturze XX-lecia; m.in. \"Przedwiośnie\" pokazuje nam katastroficzny obraz rewolucji i wojny jako będącej tragedią wielu tysięcy nieraz ludzi i wielu pokoleń w przód; oczywiście Żeromski jest im przeciwny; rewolucja nie tworzy, a tylko niszczy; w XX-leciu rewolucja stanowiła dla Polski poważne zagrożenie, t...

Sentymentalizm w literaturze polskiej na przykładzie twórczości Karpińskiego 38. Na przykładzie twórczości F. Karpińskiego omów sentymentalizm w literaturze polskiej. Głośny pisarz francuski Jan Jakub Rousseau (czyt. Russo) dał początek rozwojowi nowego nurtu umysłowego - sentymentalizmu. Dowodził on, że człowiek jest z natury dobry, zaś cywilizacja okalecza go. Trzeba zatem wrócić do natury, aby czuć się wolnym i s...

Artryzm "Konrada Wallenroda" Artyzm Konrada Wallenroda Powieść poetycka, odmiana poematu epickiego, była jednym z ulubionych gatunków literackich romantyków. Za twórcę tej formy uchodzi Walter Scott (Pieśń ostatniego minstrela, Pani jeziora); jednak pojęcie to najczęściej przywołuje na myśl utwory angielskiego poety romantycznego, Georga Byrona (Giaur, Korsarz, Narzec...

Znaczenie pojęć średniowiecza Teocentryzm - światopogląd uznający Boga za centrum zainteresowań i uwagi człowieka. Przeniknął on do twórczości, która powstaje w języku łacińskim, zawiera pierwiastki religijne i służy Kościołowi. Pogląd cechuje uniwersalizm - był charakterystyczny dla ówczesnej Euro-py. Dominują dwa style: romański i gotycki. Scholastyka - „szko...

"Odprawa posłów greckich" - geneza i problematyka \"Odprawa posłów greckich\" - wystawiono 12 stycznia 1578 na ślubie Jana Zamoyskiego i Krystyny Radziwiłłówny, na weselu obecni byli posłowie i para królewska, sztuka powstała prawdopodobnie 1565-6, nie jest to więc tekst okolicznościowy co świadczy o uniwersalizmie utworu, nawiązaniem do antyku jest sama forma: dramat (nie ma Exodosu i Paradosu...