Uniwersalizm "Romea i Julii"

Uniwersalizm utworu Akcja tragedii Romeo i Julia została osadzona w Weronie i Mantui w odległym czasie – końcu XVI w. Jak pamiętamy, Szekspir żył w Anglii w latach 1564-1616. Można przypuszczać, że problematyka działa zakorzeniona jest w doświadczeniach i obserwacjach autora. Zarówno warstwę obyczajową jak i społeczną wypełniają zjawiska charakterystyczne dla kraju i czasu literackiej oraz teatralnej aktywności najsłynniejszego dramaturga angielskiego. Widać tu więc potęgę arystokratycznych rodów stawiających własne ambicje i egoizm ponad prawem, hierarchią społeczną, próby normalizacji stosunków pomiędzy skłóconymi „obozami” (książęce zarządzenie, zapowiedź kary dla wszczynających uliczne walki). Umieszczenie w sztuce postaci zakonnika pozwala docenić rangę autorytetu osób duchownych, zaś jego niekonwencjonalne metody działania jeszcze bardziej akcentują społeczne znaczenie reprezentantów Kościoła w kreowaniu i poprawianiu życia społecznego. Ogólnie rzecz biorąc, pierwszoplanowym zagadnieniem jest brak zgody społecznej i konsekwencje tego stanu rzeczy. W warstwie obyczajowej warto zwrócić uwagę na zaloty zakochanych, wyznania, wybór partnera życiowego dla córki, lekceważenie uczuć, uświadomienie o roli mężatki dokonywane przez matkę, przygotowania do zaślubin. Autor ukazał również sposób spędzenia karnawału – bal maskowy jako szansa do potajemnych spotkań, intryg, flirtów itp. śmierć młodych bohaterów jest okazją do przedstawienia scenerii grobowca i omawiania mającego nastąpić pogrzebu. W warstwie obyczajowej mieszczą się również metody rozstrzygania sporów – burdy i pojedynki uliczne, wzajemne oskarżenia i wyzwiska oraz związana z podziałem na dwa obozy lojalność wobec swojego pana. Powyższe uwagi nie oznaczają jednak, że Szekspir zaplanował utwór o problematyce zawężonej do określonego obszaru i czasu. Wręcz przeciwnie, stała obecność sztuki na scenach świata dowodzi, że jest ona dziełem uniwersalnym, ponadczasowym i ponadnarodowym. Określenie „tragedia miłości”, które przylgnęło do utworu Romeo i Julia, zwraca uwagę na odwieczne uczucie wiążące z sobą dwoje ludzi oraz na przeszkody uniemożliwiające im połączenie się w małżeństwie. Współcześni czytelnicy i widzowie na różnych kontynentach angażują się w losy bohaterów, bo miłość, stawiane jej bariery, nienawiść, zwalczanie się pojedynczych osób, grup i narodów to uczucia doskonale im znane, często intensywnie przez nich samych przeżywane i określające ich przyszłość. W tle wspomnianych namiętności kryją się różne stany emocjonalne i ich odcienie. Romeo i Julia to dzieło „życiowe” w pokazywaniu żaru uczuć, dążenia do ich spełnienia, marzeniu o osobistym szczęściu, radości, sukcesach, spokoju, ale również w przedstawianiu ciemnych stron ludzkich emocji, komplikujących wzajemne relacje, prowadzących do podziałów społecznych, wyniszczania się, wojen, degradacji wartości moralnych. Tragedia Szekspira ukazuje, jak wielką rolę można przypisywać miłości – budującej pokój, przynoszącej szczęście. Na przeciwległym biegunie sytuuje się nienawiść i płynąca z niej zguba dla jednostek i narodów. Romeo i Julia to nie tylko refleksja o ludzkich pragnieniach i namiętnościach oraz słabościach i złych nawykach, to przede wszystkim przestroga na każdy czas i skalę relacji międzyludzkich. Autor jednoznacznie opowiada się po stronie miłości, bezwzględnie przekreśla nienawiść, sugeruje, że można niszczyć zło i trzeba do tego dążyć nawet za cenę wysokich kosztów. W takiej interpretacji samobójstwo pary młodych bohaterów nie jest bezsensowne i daremne. Ich tragedia wynikła waśni rodów, ale przecież z powodu ich śmierci możliwe było zatrzymanie mechanizmu nienawiści. Chociaż giną postaci, które zjednują sobie życzliwość odbiorców dzieła, tragedia – mimo wyraźnego rysu gatunkowego – ma również wydźwięk optymistyczny. Ten aspekt zakończenia sztuki także ma wymiar uniwersalny. Skoro z trudnych doświadczeń życiowych i minionego zła można wyciągnąć konstruktywne wnioski na przyszłość, trzeba mieć nadzieję na poprawę obrazu świata, przywrócenie mu właściwej hierarchii wartości, uporządkowanie spraw społecznych i rodzinnych. Takiej interpretacji nie sposób nie przyjąć, potwierdzają ją bowiem liczne wielowiekowe doświadczenia ludzkie. Romeo i Julia to dramat uniwersalny, poruszający do łez i zapewne dlatego stale podejmowany przez realizatorów teatralnych oraz wprowadzony do programów szkolnych. Wśród innych sztuk Szekspira należy do czołówki najbardziej znanych i docenianych tekstów.