Troska o losy ojczyzny w polskim oświeceniu



Główną ideą oświecenia był krytycyzm wobec instytucji politycznych i społecznych, Kościoła i dotychczasowego systemu nauczania. Postawę tę wspierały prądy filozoficzne, a więc racjonalizm, który przywiązał szczególną wagę do roli rozumu w poznaniu prawdy, oraz empiryzm kładący nacisk na doświadczenie. Epokę cechował optymizm poznawczy, wiara w poznanie praw rządzących światem i społeczeństwem oraz możliwości przekształcanie stosunków społecznych. Takie podejście determinowało potrzebę powszechnego nauczania i kształtowania postaw utylitarnych, zaangażowania w pracę dla dobra zbiorowości. Również ważnym hasłem epoki, wprowadzonym przez Rosseau, była obrona praw człowieka i jego dążenie do szczęścia (zgodnie z naturą). Ludzie oświecenia już w Polsce saskiej podjęli walkę o reformy. Pierwszym był Stanisław Konarski, który już w latach czterdziestych XVIII w. przeprowadził reformę szkół pijarskich, za co król Stanisław August Poniatowski kazał ku jego czci wybić medal z napisem "Sa pere auso" (Temu, który odważył się być mądrym). We wczesnej fazie oświecenia z propozycjami reform państwowych wystąpili dwaj publicyści, Stanisław Leszczyński w rozprawie "Głos wolny wolność ubezpieczający" i ks. St. Konarski w dziele "O skutecznym rad sposobie". Pierwszy domagał się ograniczenia liberum veto, zwalczał poddaństwo osobiste chłopa. Konarski przede wszystkim podjął problem polskiego parlamentu. Uważał, że liberum veto należy ograniczyć do pojedynczej ustawy. Pierwszy rozbiór Polski był autentycznym wstrząsem dla narodu i kazał zastanowić się nad źródłami nieszczęść. Najbujniej rozwinęła się publicystyka w okresie Sejmu Czteroletniego. Twórcy jej dążyli do naprawy państwa, reform społecznych, proponowali koncepcję społeczeństwa na zasadzie prawa człowieka do indywidualnego szczęścia, dobra narodu, humanitaryzmu wobec chłopów, oraz idei wolności, równości i braterstwa. Najwybitniejszymi pisarzami w drugiej połowie XVIII w. byli Stanisław Staszic, Hugo Kołłątaj i Franciszek Salezy Jezierski. Staszic w dziełach "Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego" i "Przestogi dla Polski" sformułował program naprawy państwa w duchu reform oświeceniowych. Przywiązywał dużą wagę do wychowania młodzieży i przygotowania jej do użytecznej pracy dla kraju. W sprawach politycznych opowiedział się za zniesieniem liberum veto i za dziedzicznością tronu. żądał wprowadzenia do sejmu przedstawicieli miast, postulował wzmocnienie i unowocześnienie armii, na której utrzymanie szlachta miała płacić podatki w zależności od posiadanej ziemi. Staszic uważał, że dramatyczny los chłopa wymaga natychmiastowej poprawy, proponował zamienić pańszczyznę na czynsz lub tzw. "pracę wydziałową", czyli robotę na gruncie pańskim w ściśle określonym zakresie. Był rzecznikiem uprzemysłowienia państwa, rozwoju miast i handlu oraz poniesienia obywatelskiej rangi mieszczaństwa. Źródła nieszczęść narodowych widział w magnatach: "Z samych panów zguba Polaków". Oni, zdaniem autora, zniszczyli szacunek dla prawa, wprowadzili obce wojska do kraju, oni na sejmikach uczyli szlachtę zdrady, podstępu, prywaty i przekupstwa. Inwektywy przeciwko panom są przykładem pasji pisarskiej Staszica, który przemawia językiem oburzenia, goryczy, wstydu. Hugo Kołłątaj, który był najczujniejszym działaczem Stronnictwa Patriotycznego, swoje poglądy polityczne wyłożył w dziele "Do Stanisława Małachowskiego ... Anonima listów kilka" oraz w "Poprawie politycznym narodu polskiego". Zawarł w nich projekt reform ustrojowych. Podobnie jak Staszic chciał znieść liberum veto, wypowiadał się za wprowadzeniem ogólnego opodatkowania, żądał praw dla mieszczan i przedstawicielstwa tego stanu w parlamencie, domagał się wolności chłopów. Franciszek Salezy Jezierski wyróżnia się radykalizmem poglądów W "Katechizmie o tajemnicach rządu polskiego", w formie pytań i odpowiedzi, w niezwykle ironicznym i zjadliwym tonie mówi, że chłop nie jest człowiekiem, ale rzeczą własną szlachcica. Oburz się na uprzywilejowanie szlachty, żąda praw dla mieszczan. Wieloletni wysiłek działaczy patriotycznych i publicystów dał w efekcie Konstytucję 3 maja. Wprawdzie nie uratowała ona niepodległości, ale była świadectwem przemiany postawy narodu.

Troska o losy ojczyzny w polskim oświeceniu

Materiały

Obraz klęski powstania styczniowego Stefan Żeromski w opowiadaniu \"Rozdzióbią nas kruki, wrony...\" ukazuje haniebną śmierć powstańca Andrzeja \"Winrycha\" Boryckiego z rąk Moskali. Bohater jest symbolem narodu, który broni się. Stado wron obsiada zwłoki, a jedna z nich przebija dziobem czaszkę i dostaje się do mózgu. Narrator nazywa mózg Winrycha \"ostatnią fortecą polskiego pow...

Katastrofizm w literaturze międzywojennej Katastrofizm i jego przejawy w literaturze międzywojennej O ile dokonaniom poezji awangardowej patronował w latach dwudziestych Tadeusz Peiper, o tyle prekursorem nowych zjawisk i przywódcą nowej generacji twórców debiutujących w drugim dziesięcioleciu okresu międzywojennego był niewątpliwie Józef Czechowicz. Jego patronat obejmuje zwłaszcza k...

Nawyki i przyzwyczajenia w reklamie Skąd biorą się nawyki i przyzwyczajenia? Specjaliści uważają, że obniżył się wiek tzw. inicjacji alkoholowej, bo do spożywania piwa, wina lub wódki przyznają się już dziewięciolatki. Wśród przyczyn znajduje się m.in. agresywna reklama, łatwy dostęp do alkoholu, imprezy sponsorowane przez browary, osłabianie wpływu rodziny, powiązania alkoho...

Obraz stosunków międzyludzkich w "Tangu" Obraz stosunków międzyludzkich w Tangu Mrożek przedstawia w Tangu grupę postaci połączoną więzami krwi (trzypokoleniowa rodzina) i dwie osoby pozostające z nimi w bliskich stosunkach (Ala i Edek). Domowym życiem bohaterów rzą¬dzi bezwład, entropia i anarchia – jak stwierdza Artur. Próba przywrócenia przez niego formy jest zaraze...

Renesans - pojęcia POJĘCIA: Humanizm – (łac. Humanus = ludzki), to prąd który w przeciwieństwie do średniowiecznego teocentryzmu, przyniósł fascynację człowiekiem i wszystkimi sprawami związanymi z życiem ludzkim. Człowiek stał na pierwszym miejscu; panowało przeświadczenie o konieczności poznania człowieka i praw rządzących przyrodą jako podstawowym ...

Odkrycia naukowe i wynalazki baroku Odkrycia naukowe i wynalazki techniczne: • 1604 – Johannes Kepler – teoria okularów i projekcji odwróconego obrazu na siatkówce; • 1609 – Galileusz – prawo swobodnego spadania ciał; • 1611-13 – w okolicach Kielc zbudowano pierwszy wielki piec hutniczy; • 1612 – Galileusz naucza o ob...

Rola poety i poezji w utworach romantyzmu Znaczenie przypisywane poezji w życiu narodu zmieniało się nie tylko w zależności od konkretnego twórcy, ale również wraz z upływem czasu ten sam twórca zmieniał swe poglądy na ten temat. Do omówienia tego tematu można wykorzystać na przykład: Adama Mickiewicza \"Konrada Wallenroda\" - poezja narodowa - uczy miłości do ojczyzny, budzi i ut...

O czym mowa w mitach? Mit - jest powieścią, w której występują bohaterowie i bogowie, z elementami fantastyki, opowiadaniem poznawczym, utwór narracyjny, który służył kiedyś do oswojenia świata. 1) O czym się mówi w mitach? - przedstawione są losy, życie i władza bogów; - przedstawiony jest wpływ bogów na ludzi; - wyjaśniają pochodzenie człowieka; - dają, nam ra...