Tarcza Achillesa w "Iliadzie"

Tarcza Achillesa Podręcznik literatury dla klasy pierwszej szkoły średniej8 zawiera trzy fragmenty z „Iliady”: Inwokację, opis przygotowywania tarczy Achillesa z pieśni (księgi) XVIII oraz relację z pojedynku pomiędzy Achillesem i Hektorem z pieśni XXII. Funkcję inwokacji w strukturze eposu już wyjaśnialiśmy – sprowadza się ona do krótkiej prezentacji zawartości dzieła, jest miniaturowym streszczeniem. Spróbujmy bliżej przyjrzeć się opisowi tarczy Achillesa i czynnościom Hefajstosa, który ją wykuwał i misternie zdobił. Tarcza była częścią rycerskiego wyposażenia. Achilles pożyczył swoją zbroję i tarczę Patroklosowi, zaś później stała się łupem Hektora. Matka Achillesa, Tetyda, zamówiła u Hefajstosa brakujące elementy wyposażenia. „Boski kowal” był niedoścignionym mistrzem w tej branży. W jego kuźni najpierw powstaje tarcza. Musi ona spełniać dwa warunki: chronić i wzbudzać podziw swoim wyglądem. Przede wszystkim służy do osłaniania ciała przed ciosami przeciwnika. Ponieważ rywale dysponują niezwykłą siłą i świetną techniką walki, tarcza musi być wykuta z odpowiedniego kruszcu i zrobiona w taki sposób, żeby mogła odpowiednio spełniać swoje zadanie. Powinna także wyróżniać się wśród innych misternością zdobiących ją płaskorzeźb. Opis tarczy Achillesa, najmężniejszego z mężnych, jest zarazem opisem czynności Hefajstosa. Narrator prowadzi opowieść w taki sposób, że czytelnik ma wrażenie, jakby tarcza powstawała na jego oczach. Złożona jest z pięciu okrągłych płyt nałożonych na siebie. Ponieważ ich średnica się zmniejsza, tarcza najgrubsza jest w jej centralnej części, zaś jej obrzeża pokrywają rzeźbione sceny. Koła tworzące tarczę zostały wykonane z różnych metali: ze złota, srebra, spiżu, cyny. Szczegółowy opis przedstawionych tu scen zawiera fragment pieśni XVIII w przekładzie poetyckim Kazimiery Jeżewskiej i poprzedzające go wyjaśnienie pochodzące od autorów podręcznika.9 Przeważają obrazy spokojnego, pokojowego życia wiejskiego (orka, żniwa, winobranie, sielskie życie pasterzy), które są przeciwwagą, jeśli chodzi o dynamikę, nastrój i wymowę, scen walki. Epicka rozlewność opisu pracy Hefajstosa nad tarczą Achillesa pozwala ocenić artystyczną wartość dzieła Homera. Poetyckie ujęcie rzeźbionych scen jest plastyczne, pełne dynamiki, obfitujące w detale. Fragment utworu poświęcony tarczy jest zarazem prezentacją umiejętności Hefajstosa. Zadanie, jakie sobie postawił, ozdobienie metalowej, ciężkiej tarczy tak kunsztownymi obrazami, wymagało istotnie nadzwyczajnego talentu rzeźbiarskiego i równocześnie kowalskiego. Kulawy Hefajstos radzi sobie z tym zadaniem bez najmniejszych kłopotów. Opis pełen jest epitetów, określeń wartościujących (np. „Na łące piękny korowód dał sławny sztuką Kulawiec” – XVIII, 589; ,,Chłopcy tam oraz dziewczęta bogato wyposażone” – XVIII, 592).10 „Wsławiony sztuką Kulawiec” realizuje swój artystyczny zamysł bez drżenia ręki, z ogromną precyzją, i osiąga wspaniałe efekty. Niczego nie musi poprawiać ani zmieniać. Wyidealizowany opis pracy Hefajstosa jest jak najbardziej zgodny ze starożytnym pojmowaniem realizmu. Przecież to „boski kowal” wykonuje tarczę, więc musi ona być piękna i wspaniale ochraniać swojego właściciela. Opis tarczy kryje zarazem informację o sile i postawie Achillesa. Nie byle jaki rycerz mógł udźwignąć tarczę złożoną z pięciu ciężkich metalowych blach, a cóż dopiero zręcznie i szybko się nią osłaniać. Kowalski (kompozycja elementów) i malarski talent Hefajstosa to przecież niezwykły zmysł artystyczny samego Homera. Uznanie budzi literacki kształt opis tarczy przedstawionej w trakcie tworzenia. Dbałość o detale, precyzyjny dobór słownictwa służącego określeniu każdego szczegółu pozwala czytelnikowi bez trudu odtworzyć we własnej wyobraźni wygląd tarczy i kolejne etapy jej powstawania.