Szczegółowa interpretacja "Zagłębie Dąbrowskie"

„Zagłębie Dąbrowskie”. Pejzaż Zagłębiowski niezwykle ponury, wyraźnie przypomina opisy z „Ludzi bezdomnych”. W krajobrazie ciemne zarysy kopalnianych szybów, „widma domostw i gruda błota”. Ponurości nie przedstawia nawet noc, skoro w ciemnościach nad widnokręgiem łuna błotnisto - krwawa, a na czarnym niebie smugi czerwonych iskier. W kontrastowych mocnych barwach wpływ ekspresjonizmu. Znacząca jest symbolika koloru: czerń - zło, czerwień - krew i bunt. Równie przykre jak wrażenia wzrokowe są odgłosy: „skrzypią wyciągi”, „kraczą krowy żelazne”, słychać z powozów „dech przyśpieszony”. Wszystko to podkreśla maksymalną eksploatację maszyn, ziemi, ludzi. Jest to proces długotrwały, obliczany na jak największy zysk, co podkreślają powtórzenia, np. „wywożą, wywożą”, „czarna troska, czarna robota”, „Zagłębie dobywa węgiel, Zagłębie dobywa śmierć”. Nieustannie stosuje kontrast. Podobnie jak Żeromski w „Przedwiośniu”, a Nałkowska w „Granicy” przeciwstawia Broniewski dwie Polski, bogatą i biedną. W Zagłębiu jedni gonią za zyskiem, drudzy za chlebem. Dla jednych są olbrzymie dochody, dla drugich ciężka praca, która zamienia się „na mur, na nędzę, na głód”. Zadaje więc pytanie retoryczne: „Powiedz Ziemio surowa, komu Ty jesteś ojczyzną”. W podtekście chodzi o bogatych i biednych, ale także o rolę obcego kapitału. Mówi poeta, że „czarną potęgę (węgiel) wywozi się na zachód i na wschód, a tutaj noc głodu, kryzysu i faszyzmu. Na każdym rogu stoi policjant (powtórzenie sceny z „Przedwiośnia”), nad nim tylko Bóg. Mimo terroru narasta świadomość i bunt. Pada pytanie, czy wagony skropić wapnem, czy może ludzką krwią. Twarze górników stają się coraz bardziej nieprawomyślne, a ich domy antypaństwowe. Wystarczy iskra, by doszło do rozruchu. Na pytanie, czy lonty są już gotowe, pada odpowiedź: „gotowe”.