Świat dziecka w nowelach pozytywizmu

W epoce pozytywizmu powstało najwięcej nowel wywodzących się z ducha „utylitaryzmu”. Przedstawione były problemy, losy dzieci i ich punkt widzenia na cały zewnętrzny świat. Ukazywany był obraz dziecka cierpiącego, wyzyskiwanego, pozostawionego na los i pastwę otoczenia. Te dzieci musiały zmagać się z przeciwnościami świata, dawać sobie radę i troszczyć się o siebie. Autorzy nowel celowo wmontowywali ich postać w przebieg akcji. Mogli w ten sposób dokonać ogromnego uproszczenia spraw wielkich i skomplikowanych. Dla dziecka światem niedostępnym jest psychika dorosłego człowieka, nieznane istotne mechanizmy psychiczne decydujące o jego i intencjach i jego działaniach. Dziecko mniej rozumie niż człowiek dorosły, głębiej i inaczej, reaguje uczuciowo na zdarzenia, ponieważ nie zna ani norm postępowania, ani kryteriów oceny obowiązujących w świecie dorosłych, zdobywa się na własny stosunek do spraw i ludzi. John Stuart Mill widział dzieciństwo jako „sielskie, anielskie” i bezgrzeszne, które w „wieku męskim, wieku klęski” opłakuje się jako bezpowrotną porę szczęśliwości i promiennej pełni życia. Los dziecka w nowelistyce był spowodowany różnymi przyczynami i w zależności od nich, inny był światopogląd oraz naturalistyczna koncepcja pojmowania świata jego oczami. Można wyróżnić kilka aspektów ich zachowań : Świat przeżyć dziecka uwarunkowany był od ludzi, którzy go otaczają i ich pomocy, której zwykle nie dostają. Przykładem może być : nowelka : „Janko Muzykant” – Henryka Sienkiewicza, która najbardziej oddaje głębie dziecięcych przeżyć. Od pierwszych chwil jego życia dziecko było nie dokarmione, wątłe, słabe i „ledwie zipało”. Było chude z zapadniętymi piersiami i z wydętym brzuchem od głodowania. Kiedy mały Janko słyszał melodie grane przez organistę w kościele lub innych grajków w jego duszy „zaczynają płynąć łzy”. Zaczyna płakać, jego serce zaczyna wypełniać bukiet dźwięków. Do takiego stopnia się wzruszał, że jego matka nie mogła chodzić z nim do kościoła. Pewnego dnia zainteresował się małymi skrzypkami, na których grał jeden z mieszkańców małego miasteczka. Z samej ciekawości wszedł do jego mieszkania, żeby „pograć” na skrzypach i na jego nieszczęście natknął się na ich właściciela. Jego ciekawość doprowadziła go niestety do zguby i został za karę pobity. Jest to przykład biednego losu dziecka, które w dążeniu do upragnionego szczęścia próbuje stawić czoła wszelkim przeciwnością losu. Pojmuje świat jako pewne dźwięki które stają się dla niego znamienne, dąży do nich, a przy ich braku zaczyna najzwyczajniej płakać. Bezbronność oraz naiwność dzieci pozbawionych opieki i wsparcia osób dorosłych często przez swoją wybujałą wyobraźnię prowadzi do zguby, czyli tak jak ma to miejsce w nowelach : „Tadeusz” lub „Jamieł” (Anioł). W noweli „Tadeusz”, mały chłopczyk przy braku opieki, zaczyna gonić po łące niesiony bujną wyobraźnią. Potęgują ją niezliczone ilości ptactwa, kolorowych kwiatków oraz inne małe zwierzątka. Dziecko w takiej sytuacji zapomina o całym otaczającym go świecie i często wpada w liczne tarapaty. W tym przypadku dla małego Tadeuszka kończy się to tragicznie, wpada do sadzawki z której już nie jest w stanie wyjść. Dziecko narażone jest również na trudne warunki życia, np. : „Antek”, „Jamieł”. W noweli „Jamieł”, chłopczyk niesiony swoją własną wyobraźnią, która została mu w pewnym stopniu wpojona (choćby wiara w anioła) prowadzi go na zgubę. Napotyka na swej drodze do domu wilka, który już można samemu się domyślić uśmierca chłopczyka. W noweli „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela” – H. Sienkiewicza, zostaje przedstawiona czytelnikowi postać małego chłopczyka, który podejmował naukę w szkole niegdyś polskiej, a przez zabór rosyjski zrusyfikowanej. Narażony była tam na różne przeciwności losu, musiał się uczyć historii, kultury rosyjskiej i w ogóle tego języka. O Polsce wyrażano się tam z wielką pogardą, na co chłopczyk próbował prostować (według niego źle przytoczone wątki, np. historyczne) jednak był za to srodze ukarany. Trzeba powiedzieć, że był bardzo pracowitym uczniem i uczył się do takiego stopnia, że często przesiadywał nad książkami całą noc, a to tylko po to, żeby nie narazić się nauczycielom w szkole. W tej noweli widzimy problem dziecka, który musi się zmagać z nastawionymi opozycyjnie nauczycielami i musiał przyjmować wiedzę, która nie była zgodna z faktami historycznymi, kulturowymi, i in. Reasumując, większość tych nowel wynika z faktu, iż los dziecka wynika z niezrozumienia jego potrzeb, lęków, marzeń. Dziecko pojmuje wszystko i rozumie wszystko na swój własny dziecinny sposób. Nie wie jakie panują, zasady, obyczaje, prawa, nie rozumie pewnych zachować ludzkich i przez to głównie cierpi. Jest przykładem i dowodem na to, że inaczej widzi to co widzi człowiek starszy, a wręcz widzi więcej niż on sam i dostrzega takie szczegóły, które są dla właśnie osób starszych niezrozumiałe, a wręcz dziwne.