Struktura "Wielkiego Testamentu"

Struktura dzieła Wielki Testament jest poematem o złożonej, niejednorodnej strukturze. Ujęte w regularne strofy (w przekładzie polskim – oktawa) poetyckie refleksje przeplatane są fragmentami o innej budowie, ale również zachowującymi podział na zwrotki, tzn. balladami. Jak czytamy w artykule Elżbiety Skibińskiej i Marcina Cieńskiego7, ballada średniowieczna rządziła się specjalnymi rygorami warsztatowymi. Villon stosował podział na strofy, w których liczba wersów była równa liczbie sylab w wersie. Utwór zamykało krótsze dobitne Przesłanie. Co pewien czas poeta wprowadzał fragmenty tego gatunku, które poruszają motyw przemijania świetności i urody (Ballada o paniach minionego czasu z refrenicznie wracającym westchnieniem Ach, gdzie są niegdysiejsze śniegi!; Żale pięknej płatnerki dobrze już sięgniętey przez starość), ukazują postawę religijną i szukanie boskiej opieki (utwór napisany na prośbę matki; Ballada y modlitwa), oddają sprośność i klimat życia autora (Ballada o Wilonie y grubey Małgośce). Numerowane strofy, stanowiące kościec całego utworu przerywają właśnie owe ballady oraz części o innym charakterze, np. Piosnka lub raczey rondo, w której podmiot zwraca się do śmierci z wyrzutem, że zabrała mu ukochaną. W innym miejscu Rondo głosi treść, którą można określić mianem epitafium. Pomiędzy poszczególnymi częściami często istnieje silne tematyczne, a nawet formalne, powiązanie, np. treść CLXXVVIII fragmentu uzupełnia Rondo (dalszy ciąg tego samego epitafium) – są to wersy 1293-1312. Struktura Wielkiego Testamentu, choć swobodna i dająca wrażenie lekkości (mimo nieraz ważkich a nawet smutnych tematów), jest w istocie dobrze przemyślana i spójna. Dzieło jest podsumowaniem życia, zbiorem refleksji w obliczu śmierci, swoistą mieszanką śmiechu i łez, prostoty uczuć i przemyśleń filozoficznych. Autor ukazuje w nim siebie i środowisko, w którym żył, a przy tym własną przemianę duchową. Formułuje też rady (czasem przewrotne) dla młodzieńców, wynikające z jego osobistych doświadczeń życiowych. Swoista gra nastrojami uwidacznia się również w języku utworu. Ten wykolejeniec ze swego stanu słowom kanonizowanym, oficjalnym i patetycznym przeciwstawia język wesoło-smutnego szydercy, ironisty, burzyciela społecznych konwencji. A równocześnie człowieka dostrzegającego metafizyczne perspektywy swojej egzystencji.8 Polski przekład T. Boya-Żeleńskiego jest ustylizowany na dawny język (np. j tłumacz zastąpił przez y lub i) i oddaje klimat tekstu średniowiecznego.