Struktura "Szewców"



Struktura utworu Dramat Szewcy został opatrzony przez autora określeniem Nauko¬wa sztuka ze „śpiewkami” w trzech aktach, datą 1934 oraz dedykacją Poświęcone Stefanowi Szumanowi. Istotnie, dramat zbudowany jest z trzech aktów, bez podziału na sceny. Tekst utworu poprzedza lista występujących w nim osób (nazwiska lub określenie funkcji). Każda postać już podczas tej pierwszej prezentacji otrzymała krótką, ale wy¬razistą charakterystykę (wiek, wygląd, strój). Wszystkie akty rozpo¬czyna tekst reżyserski (didaskalia), w którym autor drobiazgowo określił cechy przestrzeni, dochodzące dźwięki oraz wskazał postaci rozpoczynające daną część utworu. Są to najobszerniejsze partie di¬daskaliów. Pojawiające się w toku akcji uwagi reżyserskie są krótkie, ale niekiedy utrzymane w poetyce kwestii postaci, np. przed wejściem Księżnej w akcie III: bardzo, wyjątkowo arystokratyczna (160) lub po zamachu na Sajetana: Dostaje w łeb siekierą od I Czeladnika i wali się z wyciem na ziemię... Czeladnicy i Księżna układają go na worze baranim (jak w izbie Lordów), co leżał od początku na pierwszym planie, czort wie po co. Czynią to, aby Sajetan mógł swobodnie się przed śmiercią wygadać. Przed nim na stoliczku (który też tam stał) leży dy¬chające serce na tacy (166) lub zapowiedź nadejścia Hiper-Robociarza: Straszliwe kroki za sceną – facet ma ołowiane podeszwy (167). Dramat Witkacego od początku zaskakuje złożonością nastrojów i kategorii estetycznych. Spotykają się tu tragizm, komizm, groteska. Elementy naturalistyczne są natychmiast podważane przez absurdal¬ną fantastykę, wysoki ton miesza się z wulgaryzmami. Ogólnie rzecz biorąc, Szewcy to dramat różnorodności a nawet sprzeczności formal¬nych i ideowych. Postaci działają jak kukły, nie mają pełnej charakte¬rystyki, ich postępowanie nie pozostaje w zgodzie z prawdopodobień¬stwem psychologicznym. Tematyka polityczna została tu zdominowa¬na przez historiozoficzny katastrofizm: wszelkie działania prowadzą do sytuacji jeszcze trudniejszej. Posiadanie władzy jest stanem chwi¬lowym, zaś każda następna jej forma przybliża zniszczenie kultury i indywidualności człowieka – a więc w istocie prowadzi do zagłady ludzkości, by użyć wielkich, patetycznych słów. Lesław Eustachiewicz, powołując się na stanowisko Michała Głowińskiego, stwierdza: Witkacy posługuje się stylem burleski [podkr. aut.], czyli tego rodzaju formy komicznej, która o wydarzeniach poważnych mówi stylem wulgarnym19 i dodaje, że w taki sposób Rabelais napisał swoje słynne renesansowe dzieło krytykujące ówczesną rzeczywi¬stość społeczno-polityczną. Zwraca też uwagę na „system trójko¬wy”, charakterystyczny dla techniki pisarskiej autora Szewców: trzech szewców, trzy klasy społeczne, tyleż samo ideologii politycz¬nych, rewolucji i wreszcie aktów utworu. Jest to, jak czytamy w książce L. Eustachiewieża, liczba specyficznie oratorska, używana przy prowadzeniu dyskusji i wnioskowaniu sylogistycznym.20 Do tych słów warto dodać spostrzeżenie, że jest to liczba w wielu kulturach uważana za magiczną. Jeśli o magii mowa, trzeba odwołać się do wypowiedzi Daniela Geroulda wskazującego taką właśnie funkcję wypowiedzianych słów: W I akcie Szewców Scurvy mówi, że „jeszcze nie wygasła magiczna wartość słów” i że „zbawi świat jednym magicznym słowem”. Witkacowskie postacie nie ustają w poszukiwaniu siły, dzięki której będą mogły narzucić innym swoje poglądy na temat samych siebie i świa¬ta. Usiłują tego dokonać różnymi środkami – za pomocą seksu, pie¬niędzy, wiedzy, filozoficznej dysputy – i te właśnie środki nabierają cech magii mającej zdolność hipnotyzowania i ujarzmiania innych. Siła kierowania innymi leży przede wszystkim w „magicznej wartości słów”, słów, którym towarzyszą gesty i zaklęcia.21 Zwyczajowo, w ramach refleksji o budowie utworu, zwracamy uwagę na przestrzeń i czas. W dramacie Szewcy przestrzeń jest w za¬sadniczych zarysach określona przez autora w didaskaliach poprze¬dzających akty. Wyposażony w odpowiednie rekwizyty warsztat szewski został umieszczony gdzieś wysoko, w górach. W akcie II tak określona przestrzeń musi spełnić inne zadanie – utworzono tu wiezienie z „salą przymusowej bezrobotneści”, z której doskonale widać świetnie urządzony warsztat kuszący znudzonych więźniów możli¬wością pracy. Na zakończenie tej części utworu, kiedy szewcy uwal¬niają się, by w szalonym podnieceniu znowu pracować, „czerwony blask” wypełnia scenę (symbolika koloru – robotniczego, komuni-stycznego triumfu). W III akcie postacie poruszają się w tej samej przestrzeni, jednak odmiennej – pozbawionej niektórych elementów wystroju. Jest to już bowiem inna rzeczywistość polityczna: szewcy z Sajetanem na czele sprawują władzę, paradując w groteskowych szlafrokach i tocząc spory o potrzebę idei. Stan rzeczy zmienia się wraz z przybyciem Hiper-Robociarza, a potem reprezentantów nowe¬go systemu – urzędników i technokratów, wszystko to jednak odbywa się w tej samej przestrzeni. Jak widać, nie została ona określona geo¬graficznie, nie została też szczegółowo zaprojektowana przez autora. Każdorazowo może być dopełniona w indywidualnym odbiorze czy¬telniczym lub inscenizacji teatralnej. Nie można więc mówić tu o re¬alistycznym pojmowaniu przestrzeni, jest ona raczej wyobrażona na¬strojowo, jest znakiem, skrótem, sugestią. Podobne wrażenia budzi określenie czasu. Chociaż pojawiają się w utworze nazwiska znanych osób i określenia: „nasze czasy” (współczesne Witkacemu) czy „odłam faszystowski”, sam autor prze¬strzega przed skłonnością do bliższego, jednoznacznego precyzowa¬nia czasu. Taką przestrogą jest wzmianka o śmierci Karola Szymanowskiego i pochowaniu go na Wawelu, podczas gdy w roku powsta¬nia utworu (1934) kompozytor jeszcze żył (zmarł w 1937 r.). Ten szczególny żart z gatunku czarnego humoru pozwala za L. Eustachiewiczem uznać, że Witkacy nie szukał dla swego dramatu dosłownych odniesień historycznych i że czas jest w Szewcach kategorią bardziej dowolną niż przestrzeń.22 Postaci traktowane są jak manekiny, które wprawia w ruch jakaś niewidzialna ręka. Grupę pięciu pierwszoplanowych osób (szewcy, Księżna, Scurvy) uzupełniają postaci epizodyczne powołane do peł¬nienia różnych funkcji (np. bojówkarze, lokaj, Chochoł – aluzja lite¬racka). Mimo że akcję wypełnia dyskusja, bohaterowie są w ciągłym ruchu (walka, zamaszyste gesty, gwałtowna praca w warsztacie). Są to jednak raczej automaty niż ludzie. Chociaż ich działania budują ciąg zdarzeń, są oni jakby sterowani przez siłę zewnętrzną. Obok mo¬tywu postaci-automatów badacze podpowiadają jeszcze jeden trop – kabaret23, co ze względu na groteskowo ukazane zagadnienia współ¬czesności ze skłonnością do czarnego humoru wydaje się skojarze¬niem interesującym. W tekst dramatu wpisano również informacje o rekwizytach. Są wśród nich narzędzia pracy, szpicruta Księżnej sadystki, bomba-termos Hiper-Robociarza, czerwona toga prokuratora, złota siekiera (skojarzenie ze złotym rogiem z Wesela), klatka spadająca na Księż-ną, kołpak z piórem i karabela Gnębona oraz inne rekwizyty i kostiu¬my, którym autor nadaje często znaczenia metaforyczne, pogłębione, dodatkowe.24 Dramat Szewcy jest utworem o przejrzystej, uporządkowanej kon¬strukcji. Autor posłużył się żywym, ubarwionym komizmem i liczny¬mi neologizmami dialogiem, niekiedy wydłużając kwestie bohaterów (np. rozważania natury filozoficznej). Doskonale przemyślana kon¬strukcja postaci i funkcje rekwizytów oraz ożywienie dialogu ruchem to dowody na „sceniczność” utworu. Równie klarowna jest idea te¬kstu: kolejne przewroty i zmiany u steru rządów niczego nie załatwia¬ją, zaś ludzkości zagraża zagłada, odczłowieczenie, upadek kultury, globalne nieszczęście. Nie ma nikogo, kto byłby zdolny ocalić naj¬większe wartości, odnowić świat – może w oparciu o założenia etyki lub osiągnięcia nauki. Pisaliśmy o wielkiej skłonności do parodii, umiejętności zestawiania z sobą elementów na zasadzie sprzeczności, upodobaniu do wyolbrzymiania pewnych cech i zachowań oraz zdol¬ności do tworzenia nowego języka literatury, teraz pozostaje dodać, że istotnie groteska jest najbardziej wszechstronnie i nieomal w każdym elemencie wyzyskaną kategorią estetyczną. Szewcy to groteskowy dramat współczesny, niezwykle złożony i bogaty w swojej formie, poruszający podstawowe zagadnienia dotyczące przyszłości człowie¬ka i całej ludzkości, zmian zachodzących w świecie i wynikających z nich perspektyw. Utwór oryginalny w formie wymyka się próbom klasyfikacji i porównań.

Struktura "Szewców"

Materiały

Liryka rewolucyjna Władysława Broniewskiego Liryka rewolucyjna Wadysława Broniewskiego Rozwój polskiej liryki rewolucyjnej wiąże się w dwudziestoleciu międzywojennym przede wszystkim z nazwiskiem Władysława Broniewskiego. W jego domu żywe były tradycje walk o wolność. Również w gimnazjum, do którego uczęszczał, panowała atmosfera patriotyczna. Należał do tego samego pokolenia, co po...

Podział kosztów zysków i strat: pośrednie i bezpośrednie Podział kosztów działalności operacyjnej na koszty bezpośrednie i pośrednie Podział ten jest niezbędny do ustalenia kosztów sprzedanych produktów w wariancie kalkulacyjnym rachunku zysków i strat. Biorąc pod uwagę związki poszczególnych pozycji kosztów globalnych z technologią i organizacją procesu produkcyjnego wyróżnia się następujące kate...

Informacje o firmach w Polsce zajmującej się leasingiem Dokładnie liczba firm zajmujących się w Polsce leasingiem nie jest znana. Szacunkowe dane resortu mówią o 200 podmiotach płacących podatki od dochodów uzyskanych dzięki oddawaniu leasingu maszyn i urządzeń. Natomiast Komitet Przedsiębiorstw Leasingowych (KPL) rozpoznaje 100 firm prowadzących taka działalność Większość z nich to firmy bardz...

Geneza baroku Geneza światopoglądowa • kontrreformacja po soborze trydenckim. Święta Inkwizycja • uniwersalizm - szkoły jezuickie z językiem łacińskim • priorytet kultury sakralnej • powrót do łaciny. Dominacja Kościoła Katolickiego • ekspansja sztuki (relatywizm) 3. Geneza polityczna • absolutyzm, silna wład...

Prawda o człowieku i rzeczywistości w literaturze Rzeczywistość, która otacza człowieka, przedstawia mu się jako siła niezbadana i zadziwiająca. Czasem złowroga, innym razem przyjazna. Człowiek, w swojej rzeczywistości jako istotę aktywną, silną, formującą swój świat, lub też słabeuszem, pełnym niemocy, biernie poddający się naciskowi otoczenia. Stwierdzam, że obie postawy uwikłane są w zasady ...

"Świat to labirynt, teatr, sen" Świat – wstęp Na początku była nicość (Księga Rodzaju) Człowiek od najdawniejszych czasów próbował zgłębić istotę wszechświata. Wraz z jego rozwojem ewoluowały sposoby postrzegania rzeczywistości i wyrażania jej. Najstarsze literackie zapiski związane ze światem dotyczą dociekań genezy wszechrzeczy. Można je odnaleźć w m...

Kazimierz Wierzyński jako arbiter elegantiarum Temat: Kazimierz Wierzyński - arbiter elegantiarum liryki międzywojennej. Określenie arbiter elegantiarum wprowadził po raz pierwszy H. Sienkiewicz w \"Quo vadis\". Poezję Wierzyńskiego charakteryzuje odrzucenie klasycznych rygorów, retoryczne wysławianie. Poeta nadawał swym wierszom formę intymnej rozmowy, zwierzenia, medytacji, sięgał...

Przemiany duchowe bohaterów romantycznych Kim byli bohaterowie dramatów romantycznych? Na przykładzie kilku utworów największych wieszczów polskich tego okresu możemy stwierdzić, że były to jednostki wybitne, działające w samotności. W odróżnieniu jednak od swych pierwowzorów pochodzących z literatury zachodnio-europejskiej inne były ich motywy postępowania. Cechą wspólną dla bohaterów:...