Stanisław Barańczak i jego poezja



STANISŁAW BARAŃCZAK Poezja Barańczaka w dużej mierze stanowi odpowiedź na wydarzenia polityczne , ale nie poprzestaje na skomentowaniu konkretnej sytuacji , wyraża znacznie głębsze i bardziej uniwersalne niepokoje moralne. Wiążą się one najczęściej z próbą odpowiedzi na ogólne pytania dotyczące istoty prawdy , miejsca człowieka w świecie wartości ludzkiego życia. Głównym tematem wiersza „Spójrzmy prawdzie w oczy” z tomu : Jednym tchem ,1970 jest prawda i jej poszukiwanie w rzeczywistości . Punkt wyjścia rozważań stanowi tytułowy związek frazeologiczny (stałe połączenie wyrazów), który zostaje poddany szczególnej interpretacji, Barańczak rozbija potoczny zwrot i uściśla jego sens , Aby język – posługujący się ogólnikami , hasłami – odzyskał swoją funkcję nazywania rzeczywistości , należy doprowadzić do tego , by każde słowo miało swój odpowiednik w opisywanym przez język świecie. „Spójrzmy prawdzie w oczy : w nieobecne oczy potrąconego przypadkowo przechodnia z podniesionym kołnierzem” Dzięki wprowadzonym przez poetę dodatkowym określeniom prawda przestaje być czymś abstrakcyjnym , a związek wyrazowy traci swoje metaforyczne znaczenie i daje się odczytywać dosłownie. Oczy prawdy to oczy człowieka konkretnego , spotykanego na ulicy przechodnia . Znaleźć drogę do prawdy – nieobecnej w oficjalnych komunikatach , w języku gazet – można przypadkowo , w codziennych sytuacjach , wśród szarych ludzi. Natknąć się na nią można tak , jak na człowieka potrąconego w tłumie. Prawdy poszukuje poeta w doznaniach indywidualnych , osobistych , niekontrolowanych przeżyciach , których autentyczność polega na spontaniczności i niepowtarzalności : te sytuacje określa mianem nieposłusznych i pośpiesznych (sen , łzy , śmierć). Spojrzenie człowieka wyraża prawdę o nim , o jego trudnym , smutnym życiu. Tylko taki konkretny człowiek – często prosty, zmęczony, niepozorny – jest autentyczną wartością , ważniejszą od abstrakcyjnych idei i ogólnikowych haseł. „więc dajmy z siebie wszystko na własność tym spojrzeniom , stańmy na wysokości oczu, jak napis kredą na murze...” Interesującemu rozbiciu ulega w tym fragmencie kolejny związek frazeologiczny . Ze zwrotu „stanąć na wysokości zadania” poeta usunął ostatnie słowo i zastąpił je, stosując przerzutnię, słowem obcym znaczeniowo. Stanąć na wysokości oczu – to sprostować wymaganiom prawdy, być jej wiernym i odpowiedzialnym za nią. Prawda objawia się tu jako „napis kredą na murze” – przeciwieństwo słowa drukowanego i oficjalnego. Mimo nieoficjalności prawdy jest ona wszechobecna i wszystko podlega jej osądowi . Lekceważona, zakłamana, ma jednak w sobie siłę, która sprawia, że są momenty, gdy musi wyjść na jaw. Jest jak milczące, ale wymagające spojrzenie starego człowieka. Wiersz można uznać za apel o prawdę w życiu jednostkowym i społecznym, i o działanie w imię prawdy. Jedyną drogę do niej poeta widzi w nieufnym podejściu do języka, który tworzy określoną wizję świata i określony system wartości. Wyrazem tej nieufności są zastosowane środki artystyczne. Szczególną rolę odgrywa przerzutnia zakłócająca harmonię brzmieniową i znaczeniową większości wersów. Często uwydatnia ona dwuznaczność lub brak pokrycia w rzeczywistości związków frazeologicznych, a w ten sposób jest jedną z metod rozliczania języka z jego niekonsekwencji. Nadanie konkretnej treści tytułowemu zwrotowi prowadzi do personifikacji (uosobienia)prawdy, a przez to podkreśla jej wartość. Wiersz można uznać za wyraz poglądów wspólnych poetom Nowej Fali. Cechuje ich szukanie w społecznej rzeczywistości – prawdy , a drogą do niej ma być nieufny, krytyczny stosunek do narzuconych wizji świata Wiersz „ Mieszkać „ z tomu : Tryptyk z betonu, zmęczenia i śniegu, 1980 r ma interesującą budowę. Ciągłość wypowiedzi poeta zakłócił obszernymi wtrąceniami nawiasowymi, które zmieniają sens całości. Podstawowa treść wiersza wyrażana jest za pomocą potocznych zwrotów określających warunki bytowania przeciętnego człowieka. Poeta wykorzystuje znane sformułowania: „mieszkać kątem” , „w czterech ścianach” , „na własnych śmieciach”. Tymi słowami określa codzienność szarego człowieka, którego życie upływa wśród czterech ścian i jest byle jakie. Jest to życie banalne, anonimowe, tak samo jak mieszkanie, w którym się toczy. Nowe znaczenie – głębsze i niepokojące – nadaje tym dosyć banalnym stwierdzeniom szereg uwag w nawiasach. Tworzą one odrębną całość, co podkreśla sposób ich powiązania, skomponowania na wzór dziecięcej wyliczanki. Barańczak odbiera jednak tej wyliczance (cztery kąty, a piec piąty) beztroskę i zabawowy charakter. W nowych połączeniach staje się ona wręcz złowróżbna: „Mieszkać kątem u siebie (cztery kąty a szpieg piąty, sufit z góry przejrzy moje sny)...” Człowiek zamknięty wśród czterech ścian czuje się podglądany, szpiegowany, kontrolowany. Rzeczy stanowiące element wyposażenia lub części mieszkania stają się wrogie człowiekowi. Zatraca on poczucie bezpieczeństwa. Aby ukazać to osaczenie i zagrożenie czające się wszędzie, nawet w przedmiotach, Barańczak posłużył się grą wyrazową – kalamburem ( językowym dowcipem opartym na prawdopodobieństwie brzmieniowym słów o różnych znaczeniach):słowo „piec” z wyliczanki zastąpił wyrazem „szpieg” o negatywnym zabarwieniu emocjonalnym, wprowadzającym atmosferę zagrożenia, niepewności. W ten sposób mieszkanie – miejsce najbardziej własne, prywatne – staje się wrogie i nieprzyjemne. Nie daje człowiekowi schronienia. Przypomina ciasne więzienie, które go ogranicza. W poczuciu osamotnienia, anonimowości i ciągłej kontroli upływa całe życie człowieka współczesnego, który nie potrafi ochronić swej indywidualności przed naporem zewnętrznego świata, jest za słaby. W końcowej części wspomina się o śmierci jako ostatecznym kresie bezsensownego, bezwartościowego życia. Ironicznie i gorzko brzmią słowa zamykające wiersz: „(masz jamę w betonie, więc pomyśl o siódmym, o zgonie, ósmy cudzie świata, człowieku)” Słowa te wyrażają sprzeczność między humanistycznym przekonaniem o wielkości człowieka a realnymi jego możliwościami. Widoczna jest w wierszu – charakterystyczna dla Barańczaka – tendencja przenoszenia problematyki aktualnej, np. społecznej, w krąg szerszych rozważań na temat życia człowieka i jego sensu. Wnioski są zwykłe ponure. Rzeczywistość ogranicza człowieka, nie daje mu szansy swobodnego rozwoju, realizacji możliwości.

Stanisław Barańczak i jego poezja

Materiały

Giaur - szczegółowy opis Przeżycia, problemy sumienia i spowiedź Giaura Przeżycia Udziałem Giaura stały się dramatyczne przeżycia związane ze śmiercią ukochanej, która była jedną z żon tureckiego sułtana Hassana. Hassan dowiedziawszy się o zdradzie żony, zgodnie ze starym, tureckim prawem topi niewierną w zatoce. Giaur nie zdążył zapobiec temu nieszczęściu. Tr...

Aleksander Fredro - życie i twórczość Aleksander hrabia Fredro Określany mianem „najwybitniejszego komediopisarza polskiego”, Aleksander Fredro należy do literatury okresu romantyzmu. Zdanie to brzmi jednak niespójnie. Romantyzm i komedia? Istotnie, utwory Fredry dowodzą, iż skłaniał się do przedstawienia żywota człowieka poczciwego” i związanych z nim za...

Dramat i teatr antyczny Dramat antyczny - rodzaj lteracki, powstały w starożytnej Grecji, wywodzący się z pieśni pochwalnych, śpiewany w czasie misteriów dionizyjnych. Rozwinął się około V w. p.n.e. Koncepcja tragizmu hibris,ate (pycha, zaślepienie)-hamatia (omyłka tragiczna) - pathos (czyn tragiczny) - katastrophe (katastrofa) - gnosis (wiedza)- katharsis (oczys...

Hołd złożony wybitnym postaciom prze Norwida HOŁD ZŁOŻONY WYBITNYM POSTACIOM W POETYCKICH OBRAZACH NORWIDA Norwid to jeden z najoryginalniejszych i najwszechstronniejszych pisarzy i myślicieli polskich u schyłku romantyzmu. Jeśli reprezentantem tzw. pokolenia romantyków, którego młodość przypadła na okres po klęsce powstania listopadowego. Wynikiem tego było to, że poezja jego była bardzo...

Bohaterowie "Nad Niemnem" Główni bohaterowie powieści Można powiedzieć, iż rzeczywistym bohaterem powieści Nad Niemnem jest zbiorowość – społeczeństwo polskie po powstaniu styczniowym. Orzeszkowa przedstawia społeczeństwo jako współistniejący system gromad, zależnych od siebie i podlegających nieustannym wzajemnym wpływom. Powiązania nie ograniczają się do ws...

"Lalka" - powieść o Warszawie “LALKA” JAKO POWIEŚĆ O WARSZAWIE Bolesław Prus opisał warszawskie typy postaci. “Lalka” jest powieścią panoramiczną, w której autor zaprezentował bohatera zbiorowego – mieszkańców Warszawy, ukazał wszystkie grupy społeczne, narodowościowe, wreszcie ugrupowania polityczne. a) mieszkańcy Powiśla: • pros...

Podstawowe elementy finansowe PODSTAWOWE ELEMENTY FINANSOWE 1.bilans – oceniamy udział majątku trwałego i obrotowego w strukturze aktywów. Firma jest elastyczna, gdy majątek obrotowy przekracza majątek trwały. Istnieje wtedy małe ryzyko utraty płynności finansowej, im wyższa elastyczność tym mniejsze są koszty stałe. Przy pasywach zwracamy uwagę na wielkość kapitału ...

Recenzja filmu "Pan Tadeusz" W sobotę 23 października 1999 roku o godzinie 8:00 w Warszawie odbyła się premiera filmu Andrzeja Wajdy \"Pan Tadeusz\". Czekaliśmy na obejrzenie filmu z niepokojem i wręcz niedowierzaniem. Niewiele dni później wybraliśmy się również do kina w Szczecinie, by obejrzeć i ocenić tą tak bardzo reklamowaną i zachwalaną adaptację dzieła Mickiewiczowsk...