Sprawa chłopów w wierszu "Natura wszystkim jednaka" Potockiego

KWESTIA CHŁOPSKA W wierszu "Natura wszystkim jednaka", Wacław Potocki przypomina, że wszyscy ludzie są sobie równi, tak sami się rodzą, tak sami cierpią, boją się i śmierdzą. "Równo się król poczyna, równo z kmieciem rodzi, Tak się boi, tak smuci, tak stęka, tak schodzi." Stwierdza, że choć natura wciąż stara się by wszyscy byli sobie równi, istnieją podziały w społeczeństwie, które powstały jedynie przez starania człowieka. "Gwałtem nas chce natura wszędy zrównać, a my Gwałtem się między sobą różnić napieramy." W wierszu "Niech śpi pijany", autor prezentuje mało optymistyczną wizję przyszłości świata. Życie jest pełne grzechu i rozpusty, funkcjonowanie porównuje on do ciągłej biesiady, uczty, hulanki. "Śpi świat, pijany winem, zamrużywszy oczy; Nalewa babilońska swacha, czart go toczy. Śpi świat, rówien martwemu, opiwszy się drzewu, Winem z prasy Bożego na swe grzechy gniweu. Diabeł na warcie, żeby nikt nie budził stoi;(…) Niechżeby który krzyknął, jako ogar w borze : Heretyk! zamurować na śmierć go w klasztorze, Abo ściąć, abo spalić! Tak smaczny sen światu Przerywać? niech paszczęki swej sprawi się katu! Gdzie drudzy Syrenami przyśpiewują z lekka, Przygrywają, żeby spał tym smaczniej, on szczeka." Pokazuje jak głusi na wszelkie argumenty są ludzie i jak bardzo boją się zmian, jak bardzo ich nie chcą. Wacław Potocki, w utworze "Wolne kozy od pługu", opowiada się za poprawą sytuacji chłopów. Podkreśla to, jak bardzo są wyzyskiwani i jak nieuczciwie traktowani przez panów oraz jak ciężką wykonują pracę (także w niedzielę !). "Wół w jarzmie ledwie dycha; do zmierzchu od rana Kmieć nieszczęsny i robi i płaci za pana. Wół w niedzielę ma pokój od jarzma, od pługu, Kmieć z kuny lub gąsiora, nie odda-li długu, Choć nigdy nie pożyczał u pana szeląga, Z skóry szyję w robocie oblazłą wyciąga." Jednak przypomina także o sprawiedliwości, która nadejdzie, i która sprawiedliwie wszystkich osądzi, bez podziału na klasy i stany… "Lecz wytchnie kozom spryńców dziś z drzewa na drzewo, Kiedy im przyjdzie skakać na sądny dzień w lewo; Wytchnie, którzy w rozkoszach żyją na tym świecie, Bo pójdą za bogaczem; za Łazarzem kmiecie." Potocki w "Transakcji wojny chocimskiej…" wprowadza wielorakie i różnorodne refleksje na tematy społeczne, stanowe, obyczajowe. Pisarz okazał się czujnym i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiązanej do jej przywilejów, a zaniedbującej obowiązki, zwłaszcza względem nadmiernie wykorzystywanych chłopów. Ta krytyka uciskania chłopów, prostej szlachty uniemożliwiła zapewne wydanie "Wojny chocimskiej" za życia autora.