Społeczeństwo "Małej apokalipsy" wobec systemu

Społeczeństwo wobec systemu Po latach komunistycznej indoktrynacji Polacy nie potrafią samo¬dzielnie myśleć i obiektywnie ocenić swojej sytuacji. Biorą udział w realizowaniu planów produkcyjnych, wykrzykują podpowiedziane hasła podczas pochodów, biernie znoszą niedostatki i zaniedbania w życiu gospodarczym kraju, nie upominają się o wolność słowa i swo¬bodę artystyczną. Powszechny marazm i bylejakość wpłynęły rów¬nież na postawy oraz wygląd zewnętrzny obywateli, którzy stali się podobni do siebie w brzydocie i skłonności do zła. O Boże, gdzież się podziały niegdysiejsze fizjonomie moich rodaków. Gdzież ta rozmai¬tość twarzy. [...] Oto płyną w tę i w tamtą stronę jakieś przykre pyski. Źle, niechlujne, napiętnowane dziedziczną i nieodwracalną brzydotą (105). Dalej następuje szczegółowy opis odpychającej urody „aparat¬czyków państwowych” o opuchniętych od alkoholu twarzach i wyja¬śnienie, że odrażające polskie społeczeństwo to potomkowie partyj¬nych działaczy i agentów milicji. Obraz narodu nieodwracalnie zeszpeconego pod względem wyglądu i moralności jest według bohatera Małej apokalipsy wynikiem syste¬mu. To właśnie on podzielił obywateli na tych, którzy są u steru rzą¬dów i należą do PZPR oraz na podporządkowany im tłum, pozbawio¬ny zdolności do samodzielnego myślenia i wtłoczony w ramy prze¬ciętności, bezwolności i braku wszelkich aspiracji. Dla pierwszej gru¬py są przewidziane liczne przywileje (dobrze wyposażona klinika rzą¬dowa, dostawy żywności), dla drugiej – praca, posłuszeństwo i niedo¬statki w różnych dziedzinach życia. Na straży tego porządku stoi, dopracowany w szczegółach, system kontroli narodu prowadzony przez tajne służby specjalne i zwyczajnych milicjantów. W szczególnych okolicznościach można również wykorzystać uzbrojoną armię. Mogłoby się wydawać, że zniewolenie narodu zaszło tak daleko, iż nie sposób tego dłużej tolerować. Naród jednak nie buntuje się przeciwko władzy i metodom działania agentów, nie protestuje przeciwko przyłączeniu kraju do sąsiedniego mocarstwa, jest ospały, bierny, wie¬lu obywateli spędza życie w zamroczeniu alkoholowym. Równie kry¬tycznie ocenia Konwicki opozycję. Zarówno w opinii „swoich”, jak i „aparatczyków”, są to ludzie o podwójnej moralności, niezdolni do skutecznego działania, udający bohaterów narodowych, bojowników o wolność, zaś w rzeczywistości także uległych wobec reżimu. Perspektywa przyszłości narodu o takiej kondycji jest bardzo niepo¬kojąca. Mało tego, zgoda na totalitaryzm w konsekwencji doprowadzi również do osłabienia państw kapitalistycznych i całkowitej – ko¬smicznej – klęski. Wizja przyszłej zagłady narodów prześladuje boha¬tera na moment przed aktem samospalenia. U podstaw tragedii jest lekceważenie podstawowych wartości, upadek zasad moralnych, wy¬paczenie pojęcia człowieczeństwa.