Społeczeństwo polskie w "Potopie"

TEMAT: Społeczeństwo polskie w obliczu najazdu szwedzkiego w „Potopie”. „Potop” jest to powieść historyczna. Akcja rozgrywa się w okresie najazdu szwedzkiego w latach 1655 (wkracza Karol Gustaw) - 1660 (pokój w Oliwie). Jednym z głównych problemów poruszanych przez Sienkiewicza jest zachowanie się różnych klas społecznych w obliczu zagrożenia ojczyzny: 1. Magnateria: Wśród magnatów obserwuje pisarz głównie prywatę i gotowość poświęcenia kraju dla ratowania własnej rodziny i posiadłości. Świadczą o tym liczne przykłady: Hieronim Radziejowski - miał spór z królem, uciekł do Szwedów, prowadził ich, wskazywał słabe strony. Cieszył się z sukcesów Szwedów, liczył na ich wdzięczność. Krzysztof Opaliński - wojewoda poznański miał stawić opór pod Ujściem. Przybył na pole bitwy w karecie z błaznem, osłabiał ducha żołnierzy, zwalniał do domu, w zamian za ochronę jego dóbr poddał się pod Ujściem. Janusz Radziwiłł - miał bronić Litwy, skupili się wokół niego liczni żołnierze, a on zdradził i wzniósł toast na cześć Karola Gustawa. Był kalwinem, wybudował w Kiejdanach okazały zbór, miał też drukarnię i nowy zamek. Był księciem i hetmanem litewskim. Chciał oderwać Litwę i zostać udzielnym władcą. Liczył, że zapewnią mu to Szwedzi. Bogusław Radziwiłł - brat Janusza, człowiek światowy, dla którego liczyło się tylko dobro Radziwiłłów. Ubierał się po francusku, był urodziwy, inteligentny, o Polsce mówił cynicznie, że jest jak kawał sukna. Kto więcej oderwie, więcej ma. Jak najdłużej miał nie opowiadać się po żadnej ze stron. Jan Zamojski - Zamość to miasto bardzo bogate, mnóstwo tam okazałych budowli, bogactwo towarów, dobre uzbrojenie. Zamojski nie zabiegał o godności w kraju, czuł się panem u siebie, nazywano go Sobiepanem. Kiedy Karol Gustaw oblegał Zamość odmówił przejścia na jego stronę, był pewien zwycięstwa. Liczyły się tylko jego dobra, a nie kraj. Jerzy Lubomirski - Marszałek wielki koronny, władca Małopolski. Wyjechał naprzeciw królowi z tak wspaniałym wojskiem, że nie miał takiego Jan Kazimierz. Niezwykle pyszny, chciał imponować całej Europie, marzył o koronie, wydał ucztę na cześć króla z niewiarygodnym przepychem, choć w kraju byli Szwedzi. Rozbił na uczcie wenecki puchar kryształowy, za który można było utrzymać dwa regimenty wojska (400 osób). Paweł Sapieha - przeciwnik Radziwiłłów, zastawił cały majątek, by walczyć przeciw Szwedom. W jego obozie nie było jednak porządku. Całe noce ucztowano zaniedbywując obowiązki. Z jego powodu Szwedzi wymknęli się z potrzasku w widłach Wisły i Sanu. Wśród magnaterii liczy się tylko prywata, dobro rodziny. Jeśli jeden przedstawiciel rodu jest przy polskim królu (Paweł Sapieha, Michał Radziwiłł), to inni są po stronie Karola Gustawa (Jan Sapieha, Janusz Radziwiłł). W zależności jak potoczą się losy, dobro rodziny zostanie uratowane. Jedyną pozytywną postacią wśród magnaterii był Stefan Czarniecki. Cały czas stał przy polskim królu, mądrze zorganizował wojnę przeciw Szwedom, była to walka partyzancka, do której zmobilizował także drobną szlachtę i chłopów. Jego dewiza brzmiała: „jam nie z soli wyrósł, ani z roli, jeno z tego co mnie boli”. Jego pozycja nie wynika z bogactw, które dają kopalnie soli czy ziemia, ale z umiłowania ojczyzny. 2. Szlachta - pokazana została głównie pod Ujściem w Wielkopolsce. Na terenach tych dawno nie było wojen, dlatego przybyli na pole bitwy z liczną służbą dziwacznie uzbrojeni, np. z kopią i w słomianym kapeluszu. Podczas musztry głośno narzekano, nie słychać było rozkazów. Była pora żniw i strzyżenia owiec, więc chyłkiem wymykano się do domów, kapitulację przyjęto z ulgą. Inaczej przedstawiała się sytuacja na Litwie, gdzie szlachta była zaprawiona w bojach. Skupiono się wokół Janusza Radziwiłła, a kiedy zdradził część wojsk odmówiła mu posłuszeństwa. Wśród tych byli Wołodyjowski, Skrzetuski i Zagłoba. Zostali aresztowani, groziła im śmierć, uratowała ich historia z Rochem Kowalskim. Uwolnieni udali się pod rozkazy Pawła Sapiehy, po drodze pustosząc dobra Radziwiłłów. W obozie Sapiehy nie było dyscypliny, uczty trwały całe noce. Przedstawicielem szlachty był też zdrajca Kuklinowski, który przyszedł namawiać księdza Kordeckiego, by poddał Jasną Górę. Od momentu, gdy Częstochowa stawiła opór, zaczął się odradzać duch w narodzie. Coraz więcej oddziałów drobnej szlachty wracało pod rozkazy Jana Kazimierza. 3. Lud: Masy ludowe ani na moment nie przechodzą na stronę Szwedów. Już na początku wojny oddział Wołodyjowskiego napotyka wieś, która zażarcie walczy ze Szwedami. Ludność wsi i małych miast wycofała się z dobytkiem do lasów. Jeśli pojedynczy oddział Szwedów gdzieś się oddalił znikał bez śladów. Postawa ludu widoczna jest, kiedy król wraca ze Śląska. W wąwozie wojsko królewskie napotyka oddział Szwedów, wówczas na pomoc przychodzą miejscowi górale i ratują króla z opresji, przyłączają się licznie do oddziałów króla. Ważną rolę chłopi odgrywają przy zdobywaniu Sandomierza, a lud warszawski podczas odzyskiwania stolicy. Postawę ludu symbolicznie oddaje zachowanie Michałka. Był to księżowski sługa, który walcząc na oklep zdobył chorągiew za co został wyróżniony. Król Jan Kazimierz doceniając zasługi ludu ślubował w katedrze lwowskiej przywileje na rzecz chłopów. Zgodnie z programem pozytywistów lud to podstawy narodu. Sienkiewicz wykazywał, że właśnie lud najlepiej się sprawdza w każdej sytuacji, zwłaszcza w obliczu zagrożenia. Jest blisko związany z ziemią, którą broni do ostatka.