Sławomir Mrożek - życie i twórczość

Informacje biograficzne Sławomir Mrożek, dramaturg, prozaik i satyryk, należy do grona twórców już uznanych, a przy tym stale wnoszących do literatury i te¬atru nowe zagadnienia i komentarze. Tango zalicza się do dzieł, które można by określić przewrotnym mianem: „klasyka współczesna”. Po raz pierwszy utwór ten ukazał się w „Dialogu” (1964, nr 11). W wer¬sji teatralnej najpierw został zrealizowany w Belgradzie, zaś w Polsce – w 1965 r. w Bydgoszczy. Prapremiera polska wywołała falę inscenizacji dramatu w całym kraju. Publikacja książkowa Tanga nastąpiła dopiero w 1973 r., w tomie 2. Utworów scenicznych. Podej¬mując problematykę miejsca intelektualisty we współczesnym świe¬cie, autor ucieka się do gry konwencji – groteskowej, surrealistycznej i realistycznej. Krytycy podkreślali nowatorską formę utworu, kon¬teksty literackie (zwłaszcza nawiązania do Stanisława Wyspiań¬skiego) i społeczne ukazanych zagadnień. Dyskusja o formie i treści, przedstawiona w zaskakującym przebiegu zdarzeń, wnosiła nowy powiew do literatury tworzonej w realiach lat sześćdziesiątych. Kim jest autor tego nowoczesnego, ciekawego w formie i do¬niosłego w treści dramatu? Jaki jest jego dorobek literacki? Jak naj¬ogólniej można scharakteryzować twórczość Sławomira Mrożka? Odpowiedzi na te pytania odnoszą się do dorobku literackiego zamykającego się w latach 1950-2000. Trzeba bowiem wspomnieć, że aktywność twórcza Sławomira Mrożka nie ustaje. Autor Tanga urodził się 26 VI 1930 r. w Borzęcinie, w kręgu promieniowania krakowskiego środowiska kulturalnego. Debiutował w 1950 r. na ła¬mach „Przekroju” reportażem Młode miasto. Twórczość Mrożka cechuje skłonność do satyry, groteski, parodii. Pisał przede wszystkim utwory przeznaczone do wystawiania na scenie. Przez pewien czas związany był ze studenckim teatrem eksperymentalnym Bim-Bom w Gdańsku. Współpracował z czasopismami: „Dziennik Polski”, „Od A do Z”, „Życie Literackie” – angażując się zwłaszcza w publicystykę o charakterze parodystycznym. Proza Sławomira Mrożka, podobnie jak dramaty, odwołuje się do zjawisk społecznych poddanych osądowi poprzez groteskowe ujęcie. Autor wykorzystuje konstrukcje paraboliczne, posługuje się karykaturą, symbolem i alegorią. Sprawność literacką w zakresie dramatu Mrożek rozszerza z czasem na scenariusze filmowe (również publikowane w „Dialogu”, gdzie ukazywały się kolejno jego sztuki teatralne). Publikację Tanga (1964) poprzedziło napisanie 10 dramatów. W tej liczbie znajdują się utwory o wielkim znaczeniu dla rozwoju polskiej dramaturgii powojennej oraz o doniosłej wymowie społecznej. Debiutem w tej grupie dzieł była sławna już sztuka – Policja (1958). Kolejny rok przyniósł publikację Męczeństwa Piotra Oheya, utworu prezentującego bohatera przytłoczonego ciężarem wymagań społecz¬nych. Po serii jednoaktówek, w 1960 r., ukazuje się Indyk – krytyka społecznej „małej stabilizacji” w ujęciu satyrycznym. Śmierć porucznika poddaje w wątpliwość gloryfikowany przez romantyków mit heroizmu. Interesującą interpretację społecznych zachowań pro¬wokowanych ideą czynu prezentuje parafraza Wesela S. Wyspiańskie¬go pt. Zabawa. Sprawność Mrożka w komentowaniu zjawisk społecznych i politycznych osiąga szczyt w dramacie Tango. Kolejne lata przynoszą nowe utwory pisane z myślą o realizacji scenicznej: Krawiec (1964, opublikowany w 1977 r.), Szczęśliwe wydarzenie (1973) oraz słuchowisko Rzeźnia (1973). W 1974 r., w „Dialogu” ukazał się dramat, który – obok Tanga i Policji – cieszy się niesłabnącym zainteresowaniem realizatorów i publiczności teatral¬nej: Emigranci. Jest to konfrontacja postaw dwu bohaterów, robotni¬ka i intelektualisty, ukazanych w sytuacji wyobcowania społecznego. Po tym wydarzeniu literackim Mrożek wydaje kolejne utwory dra¬matyczne, m.in. Garbusa (1975). Większą uwagę zwraca na osobę znanego twórcy emigracyjnego jego utwór Wdowy, prezentowany na początku lat dziewięćdziesiątych przez czołowe sceny polskie: Teatr Stary w Krakowie i Teatr Współczesny w Warszawie. Ten swoisty komentarz postaw wobec faktu śmierci obnażający prawdziwe oblicze zmarłego został jednak przez krytyków potraktowany jako utwór, w którym wyrazistość ujęcia, charakterystyczna dla twórczoś¬ci Mrożka, uległa zatarciu. Istotnie, dramatyczne formy autora Tanga z czasem uległy wydłużeniu. Złagodniały też środki wyrazu. Osobnym rozdziałem w twórczości Sławomira Mrożka są utwory pisane prozą. Tu takie autor na początku krytykuje (często poprzez karykaturę) zjawiska społeczne, by później przejść do ujęć przed¬stawiających przeżycia wewnętrzne bohaterów. Do znaczących osiągnięć należą opowiadania Półpancerze praktyczne (1953), Słoń (1957), Wesele w Atomicach (1959), Deszcz (1962), Dwa listy (1974). Są to zarazem tytuły tomów opowiadań, zaś daty wskazują rok ich publikacji. Innym działem twórczości Sławomira Mrożka są scenariusze fil¬mowe i felietony. Poza granicami Polski autor Tanga zasłynął przede wszystkim jako dramatopisarz. Paraboliczne, alegoryczne ujęcia współczesnej rzeczywistości nadają jego twórczości rysy uniwer¬salne, pozwalające dotrzeć do czytelników i widzów innych narodów oraz kontynentów. Utwory Sławomira Mrożka nie należą do łatwych w odbiorze, nie są też tekstami rozrywkowymi, choć trzeba podkreślić, że nic są całkowicie pozbawione humoru i satyry. Mimo tego, że wymagają one od odbiorcy wysiłku intelektualnego, intrygują sposobem przed-stawienia zagadnień bliskich każdemu człowiekowi. Skłonność do publicystycznego ujmowania problemów współczesności i komen¬towania ich w konwencji groteski czy parodii pozwala dostrzec i w pełni uświadomić sobie istotę prezentowanych spraw, postaw, zjawisk. Mrożek jest przy tym erudytą ujawniającym pewne konteksty kul¬turalne, przede wszystkim literackie, które również poprzez kon¬frontację – kontrast lub porównanie – konwencji, bohaterów, poglądów służą pogłębieniu interpretacji przejawów współczesności. Sławomir Mrożek należy do grona twórców emigracyjnych. Od 1963 roku przebywał we Włoszech, następnie – w 1968 r. – przeniósł się do Paryża, by ostatecznie, w 1990 r., osiąść w Meksyku.1 Po przemianach ustrojowych w Polsce powróci do kraju.