Sakrum i profanum w literaturze Miłosza

TEMAT: Sakrum i profanum w poezji Miłosza. Sakrum - to co święte, nietykalne; Profanum - to co zwyczajne, codzienne; „Piosenka o końcu świata”. Nasze wyobrażenia o świecie, o końcu świata ukształtowała tradycja chrześcijańska, zwłaszcza Apokalipsa Jana. Miłosz zaskakuje czytelnika, kiedy stwierdza, że „koniec świata staje się już” i daje niemal sielankowy opis codzienności. Jak w wielu innych utworach stosuje filmowy sposób obrazowania. Barwne scenki zderzane niczym podczas montażu filmu. Są to obrazki o cukierkowych barwach: pszczoła krążąca nad nasturcja, wąż ze złotą skórą, żółty żagiel łódki, różowe dzieci. Inny ciąg scen to podkreślenie młodości, świeżości: w morzu skaczą wesołe delfiny, młode wróble czepiają się rynny, rodzą się różowe dzieci, trzmiel nawiedza różę. Kolejny ciąg zdarzeń to podkreślenie błogiego nastroju, wręcz bezmyślności: rybak naprawia sieć, kobiety idą pod parasolkami, pijak śpi na brzegu trawnika. Toczy się zwyczajne, spokojne życie. Nastrój błogości podkreślają też dźwięki: jest to brzęczenie pszczół, ćwierkanie wróbli i dźwięk skrzypiec. Panuje więc cisza, można się cieszyć pięknem świata, młodością i sytością, tymczasem rozpoczął poeta od stwierdzenia, że to wszystko dzieje się w dniu końca świata. Wszystkich tych, którzy zgodnie z biblijnymi wyobrażeniami będą oczekiwać błyskawic, gromów i archangielskich trąb ostrzega poeta, że „Koniec świata staje się już” oraz, że „Innego świata nie będzie”. Takie stwierdzenie poety można rozumieć na różne sposoby: • w każdym momencie ktoś umiera, kończy się jego świat; • w momencie, gdy ktoś odchodzi, kończy się nasz świat, gdyż nigdy nie przeżyjemy tego, co mógł nam dać ten co odszedł; z odejściem każdej żywej istoty zmienia się obraz świata, a więc coś się kończy; • z każdą chwilą umiera jakaś cząstka nas samych lub umiera coś, co żyje, a zatem w świecie nieustannie obecna jest śmierć, koniec; • koniec świata dotyczy problemów moralnych, w każdej chwili naszego życia dokonujemy jakiegoś wyboru, to te decyzje wpłyną na kształt sądu ostatecznego, tam zebrany będzie tylko efekt naszych wyborów, każda nasza decyzja jest ostateczna. Poeta jako moralista przywołuje nas do życia świadomego, a nie bezmyślnego. W utworze świadomy końca świata jest staruszek, który podwiązuje pomidory, oznacza to, że należy świadomie, sumiennie wywiązywać się z codziennych obowiązków i przykazań, trzeba żyć z przekonaniem, że decydujemy o sobie, także o wieczności. „Piosenka o porcelanie”. Na zasadzie antytezy sielanka przeciwstawia brutalność. Sielanka to: różowe spodeczki, kwieciste filiżanki, kwitnąca jabłoń, jutrzenka, pióra zmarzłych łabędzi. W ten świat delikatnego piękna wkraczają tanki. Zostają złamane gałęzie jabłoni, unosi się puch z pierzyny, pod butami miazga skorupek, a przecież filiżanki to „sny majstrów drogocenne”, czyli czyjaś myśl, praca, troska. Pojawiające się słowa: „Niczego mi tak nie żal jak porcelany”, mogą mieć dwojakie odniesienia. Z jednej strony jest to nadmierne przywiązanie do rzeczy materialnych, kiedy wokół dzieją się tragedie, z drugiej strony porcelana to symbol wyższej wartości i wówczas żal ma głębokie uzasadnienie. Porcelana i przeciwstawione jej tanki to symbole. Mogą oznaczać zderzenie pokoju i wojny, dobra i zła, delikatności i brutalności. Porcelana to wszystko to, co w człowieku kruche, delikatne, wrażliwe. Porcelana to także system wartości wpajany człowiekowi od zarania przez wielkich mistrzów. Porcelana to wreszcie ambitna, wartościowa sztuka, która w zderzeniu z prymitywną, masową produkcją ma niewielkie szanse (podobnie B. Schulz w „Sklepach cynamonowych”). Miłosz nieustannie przypomina, że sensem życia nie może być jedynie profanum, czyli codzienne zabieganie o sprawy przyziemne, musimy myśleć o tym, by istniało w naszym życiu sacrum, czyli system wyższych wartości, dla których warto wiele poświęcić.