Rola poezji w III cz Dziadów, Kordianie i Nie-boskiej

Plan: I. Jaka powinna być poezja według Horacego. II.„Dziady” cz.III 1.Celem poezji jest ukojenie bólu a poety cierpieniem. 2.Poezja sprawia, że poeta staje się samowystarczalny twórczo. 3.Poezja może być tragiczna w skutkach. III.„Kordian” 1.Poezja i poeta w Prologu. a)Poezja-snem poeta-męczennikiem -nawiązanie do „Dziadów” cz.III b)Pogląd opozycyjny w stosunku do osoby I c)Celem poezji jest odrodzenie ludu do walki -Monolog na Mont-Blanc IV. „Nie-boska komedia”. 1.Dwa rodzaje poezji. a)Interpretacja Kleiner’a b)Opinia Adama Mickiewicza 2.Poezja ma celu rozsławić poetę. 3.Poezja obdarza poetę darem poezji. 4.Fatalne skutki poezji. a)Hrabia Henryk a życie rodzinne b)Krótki żywot poety. V. Podsumowanie. Celem poezji jest: 1.Łagodzenie bólu. 2.Sprawienie by poeta stawał się samowystarczalny. 3.Odrodzenie ludu do walki. 4.Tragiczne skutki poezji. *** Wiele osób starało się scharakteryzować poezję np.: Grochowiak tak pisał o poglądzie Horacego na poezję: „W Liście do Pizonów Horacy powiada , że aby osiągnąć efekt poetycki, należy skomponować taki wiersz, gdzie słowa dziwią się słowom. [...] Chyba właśnie na drogach swobodnego zdziwienia jest trop.”1 Tak scharakteryzował poezję Horacy, a czym była poezja dla Mickiewicza , Słowackiego czy Krasińskiego i jaka była jej rola, to pytanie, na które postaram się odpowiedzieć korzystając z trzech wielkich dramatów jakimi są „Dziady” cz. III, „Kordian” i „Nie-boska komedia”. Zacznę od III cz. „Dziadów” w której poeta przedstawiany jest jako cierpiący indywidualista , a poezja ma być balsamem, który ukoi ból. W tym utworze męczennikiem jest Konrad , utożsamia się on z całym narodem polskim, sam o sobie mówi tak : „Ja i ojczyzna to jedno. Nazywam się Milijon- bo za milijony Kocham i cierpię katusze.” (Sc. II, w.259-261) Bycie poetą zobowiązuje do wierności wobec ojczyzny i narodu. Poeta powinien być taki jak matka, która nie pozwala, aby jej dziecko cierpiało, dlatego Konrad podczas rozmowy z Bogiem wykrzykuje takie słowa : „Ja kocham cały naród! - objąłem w ramiona Wszystkie przeszłe i przyszłe jego pokolenia, Przycisnąłem tu do łona, Jak przyjaciel, kochanek, małżonek, jak ojciec: Chcę go dźwignąć, uszczęśliwić, Chcę nim cały świat zadziwić.” (Sc. II, w.109-114) Taka jest rola poety - osoby, która tworzy poezję. Natomiast rolą poezji jest przedstawienie świata pięknego, w którym nie ma bólu ani nienawiści. Mickiewicz bardzo wyraźnie to zaznaczył w wypowiedzi jednego z literatów, który mówi: „Nasz naród scen okropnych , gwałtownych nie lubi;- Śpiewać , na przykład ,wiejskich chłopców zalecanki, Trzody, cienie - Sławienie, my lubim sielanki.” (Sc. VII, w.206-208) Poezja nie spełnia tylko roli łagodzącej, ale sprawia , że poeta staje się samowystarczalny twórczo. Niezależność ta jest wynikiem ogromnej mocy poezji , która wyzwala w człowieku to, co najbardziej intymne i osobiste. Cała Improwizacja jest wynikiem poetyckiego natchnienia. Zofia Stefanowska pisze o tym w ten sposób: „Jako improwizator wchodzi Konrad w sytuację poety natchnionego , poety przez którego przemawia Bóg . I oto właśnie improwizacja ma być dowodem jego twórczej samowystarczalności , wewnętrznej niezależności nie tylko od innych ludzi , ale i od Boga. Źródło natchnienia poetyckiego jest w samym poecie - mówi Konrad. Trudno dobitniej zaprzeczyć przekonaniu o boskim początku natchnienia poetyckiego niż w formie , która była uznana za najbardziej inspiracyjną, zadeklarować, że natchnienie ludzki ma początek.”2 Dzięki tej samowystarczalności poeta zaczyna dostrzegać , że jest kimś najważniejszym . Mówi o sobie „Ja mistrz!”.(Sc. II, w.27) „Ja czuję nieśmiertelność, nieśmiertelność tworzę, Cóż Ty większego mogłeś zrobić - Boże?” (Sc. II, w.54-55) Wypowiadając te słowa zaczyna traktować Boga jak równego sobie. Idea cierpienia i walki za naród tak mocno zawładnęła duszą Konrada, że młody poeta zaczyna złorzeczyć Stwórcy. To może doprowadzić go do nieszczęścia, a więc poezja może mieć tragiczne skutki. W „Kordianie” Juliusz Słowacki przedstawił kilka rodzajów poezji. Jednym z nich jest pogląd zgodny z programem ideowym Adama Mickiewicza. Według niego poeta powinien być męczennikiem (tak jak Konrad w „Dziadach” cz.III) a poezja snem .Tak mówi o poezji pierwsza osoba w Prologu : „Boże! zeszlij na lud twój , wyniszczony bojem , Sen cichy , sen przespany, z pociech jasnym zdrojem; Niechaj widmo rozpaczy we śnie go nie dręczy. Rozwieś nad nim kotarę z rąbka niebios tęczy, Niech się we łzach nie budzi przed dniem zmartwychwstania; A mnie daj łzy ogromne i męki niespania.” (Prolog w.1-6) Z jej opinii wynika taki sam wniosek jak w przypadku „Dziadów” cz.III. Bardzo dobrze ideę poezji w kontekście powyższej wypowiedzi przedstawili Marian Bizan i Paweł Hertz: „Rola poezji polega na dostarczaniu zbiorowisku narodowemu w trudnej sytuacji historycznej , w jakiej się ono znalazło po klęsce powstania , łagodnej pociechy . Poezja powinna oddalić od narodu <> <>, natomiast cały ciężar klęski narodowej musi wziąć na siebie poeta , który staje się prorokiem. W tej koncepcji poezja jest czymś w rodzaju balsamu na rany, naród zaś przekazuje wszystkie siły poecie.”3 Pogląd opozycyjny w stosunku do pierwszej osoby prezentuje osoba druga, utożsamiana z przeciwnikami Adama Mickiewicza. Według niej poeta , który cierpi za naród jest śmieszny „Wy śmiejcie się z zapału mego towarzysza...” (Prolog w.29)-mówi. Trzeci pogląd jest zgodny z ideą Juliusza Słowackiego, który uważa, że celem poezji jest wzbudzenie w Polakach świadomości narodowej . Wypowiadając słowa: „Dajcie mi proch zamknięty w narodowej urnie, Z prochu lud wskrzeszę, stawiam na mogił na koturnie.” (Prolog w.39-40) chce udowodnić, że tylko poezja o charakterze tyrtejskim jest w stanie odrodzić lud do walki. We wstępie do „Kordiana” możemy przeczytać takie zdanie: „Prawdziwa poezja , pragnąca pojąć historię i poznać oraz ukazać świadomość narodu musiała nawiązać do tradycji, czerpać z jej wątków, względnie tworzyć w duchu jej założeń. Wskazując na konieczność ukazania świadomości narodowej, czyli <> pisał Słowacki, że <<[...] myli się ten, kto sądzi, że narodowość poezji zależy na opisywaniu narodowych wypadków : wypadki są tylko szatą, ciałem , pod którym trzeba szukać duszy narodowej lub duszy świata.>>”4 Z tego fragmentu można wywnioskować jedno : istotą poezji jest to, aby przy jej użyciu przekazać ludowi wartości patriotyczne , pochodzące z głębi duszy. Natomiast opisywane wydarzenia narodowe mają być jej ucieleśnieniem. Idea tej poezji przejawia się w monologu Kordiana na Mont-Blanc: „Że posągowy wdzięk - narodów uczucia rozszerzy I natchnie lud; I w sercu jak myśl uderzy, Jak Boga cud... [...] Duch rycerza powstał z lodów...” (Akt II w.286-289,292) To mówiąc poeta chce zachęcić Polaków do walki. W Części Pierwszej dramatu „Nie-boska komedia” opisani są dwaj poeci, jeden z nich jest nieprawdziwy ponieważ poezja, którą tworzy nie pochodzi z głębi serca. U takiej osoby występuje rozdźwięk pomiędzy tym co czuje, a tym co tworzy. Taką postawą gardzi Krasiński, według niego u prawdziwego poety nie powinno być różnic między myślami a twórczością. O prawym poecie pisze tak: „Błogosławiony ten, w którym zamieszkałaś, jako Bóg zamieszkał w świecie.” (Wstęp - Część Pierwsza) Interpretacja Juliusz Kleiner’a jest bardzo dobra do tego , aby wytłumaczyć sens wstępu do „Nie-boskiej komedii”. W tym opracowaniu jest wyraźnie zaznaczone , że nieprawdziwa poezja może mieć fatalne skutki. Motyw tragicznych skutków poezji pojawił się przy omawianiu „Dziadów”, gdzie wypowiedzenie bluźnierstwa przez Konrada mogłoby stać się przyczyną nieszczęścia. A tak pisze o poezji Juliusz Kleiner: „Jak świadczy wstęp do części pierwszej, odróżnia autor dwa rodzaje poezji : jedną wewnętrzną, która przepala treść życia, drugą, która dla rozkoszy innych tworzy treść odrębną. Ta druga stać się może klątwą; bo zamiast wydobywać i podnosić treść życia rzeczywistego, może , stawiając przed oczy wartości fikcyjne , wieść do lekceważenia i zniszczenia wartości rzeczywistych.”5 Inny wielki wieszcz jakim jest Adam Mickiewicz pisał tak o poezji i jej istocie ukazanej w „Nie-boskiej komedii”: „Dla naszego autora poezja jest natchnieniem wielkiej wagi; należy ją, jak mówi nosić w głębi ducha . Słowo, poezja wydana w słowie, jest już nieszczęściem dla ducha, który popełnia w ten sposób zdradę na samym sobie. [...] Czegóż domaga się autor polski? Oto aby duchy najhartowniejsze , najwznioślejsze , najsilniejsze , te, które obcują z Bóstwem , zachowały wszystkie swe siły na działanie zamiast na słowa . Taka jest myśl wstępu Nie-boskiej komedii : biada poetom , jeśliby poprzestali tylko na słowach. Wtedy poezja rzuciłaby im wieniec zwiędłych kwiatów i byliby skazani bawić się nimi przez całe życie.”6 Mickiewicz czytając wstęp do dramatu zauważył, że nie tylko ważne są słowa, ale również czyny. Poeta powinien być aktywny słowem i czynem . Jednak Krasiński dostrzega coś więcej. Zdaje sobie sprawę , że istotą poezji jest nie tylko odzwierciedlenie uczuć , ale także celem poezji jest rozsławienie poety. Tak pisze o jej roli w dramacie: „Nim pogardzam , a was nienawidzę - poezja to wszystko ozłoci kiedyś.” (Część Trzecia- Mąż) Jednak aby osiągnąć sławę trzeba coś stworzyć, coś nieprzeciętnego i błahego . Prawdziwy poeta potrafi to uczynić, ponieważ posiada dar poezji czyli to „co kogoś wyróżnia od innych, pozwala mu odkrywać tajemniczą, ukrytą stronę życia, przeszłość i przyszłość.”7 Taką zdolność jako poeta posiadał Orcio. I ponownie powracam do tematu związanego z fatalnymi skutkami poezji. Poeta jako człowiek bardzo wrażliwy i czujący więcej niż przeciętni ludzie stwarza sobie swój własny wyidealizowany świat, do którego dąży. Czasami granica pomiędzy tymi światami może się zatrzeć, a skutki tego mogą być naprawdę straszne. Alina Witkowska tak pisze o tym: „Ruina życia rodzinnego i śmierć żony mogą więc być potraktowane nie tylko jako prywatna wina hrabiego Henryka -złego męża , lecz także , a może przede wszystkim, jako krytyka ekstremów estetyki romantycznej , rozziewu między ideałem a zwykłością i pogoni za absolutem sztuki jako jedynym ocaleniem. Toteż tyle uwielbiona poezja położy się ironicznie mściwym piętnem na życiu hrabiego Henryka: poetessą stanie się żona - wariatka, poetą -syn Orcio , kwintesencja romantycznych wyobrażeń o poezji jako chorobie , nawiedzeniu, swoistym opętaniu przez tajemne siły natury.” 8 Fakt, że celem poezji jest uśmiercenie poety dostrzegła Maria , która na łożu śmierci wyznała Mężowi : „Kto jest poetą , ten nie żyje długo.” (Część Pierwsza-Żona)- powiedziała. Potwierdzeniem tych słów była śmierć Marii, jej syna Orcia oraz męża hrabiego Henryka. Mąż dopiero w chwili śmierci dostrzegł okrutną rolę poezji, krzycząc „Poezjo, bądź mi przeklęta.” (Część Czwarta-Mąż) skoczył. Analizując powyższą wypowiedź wnioskuję , że cele poezji są bardzo różne. Według Mickiewicza poezja powinna łagodzić ból oraz sprawiać by poeta stawał się samowystarczalny. Natomiast Słowacki uważał , że poezja ma odrodzić lud do walki. Pogląd Krasińskiego był taki: poezja ma rozstawić poetę oraz obdarzyć go darem poezji. Jednak w większości przeważał motyw tragicznych skutków poezji, który się bardzo uwidocznił w „Nie-boskiej komedii”. Jeśli ta charakterystyka jest nie pełna lub niepoprawna, to powołuje się na słowa Friedricha Schlegel’a w celu usprawiedliwienia. „Żadna teoria nie może tej twórczości wyczerpać i tylko natchniona krytyka mogłaby się odważyć podjąć próbę scharakteryzowania jej ideału. Jedynie ona jest nieskończona , tak jak tylko ona jest wolna , a za jej podstawowe prawo trzeba uznać to, że samowola poety nie ścierpi nad sobą żadnego prawa. Romantyczny rodzaj tworzenia jest jedynym , który jest czymś więcej niż sposobem , a jest zarazem samą sztuką poetycką: w pewnym bowiem sensie cała poezja jest lub powinna być romantyczna.”9