Rola mogiły powstańców z 1863 r. - Nad Niemnem

ROLA TRADYCJI W “Nad Niemnem” MOGIŁA POWSTAŃCÓW z 1863 r. W “Nad Niemnem” Eliza Orzeszkowa przedstawiła dwie mogiły. Jedna była nie tylko zbiorowym grobem, a miejscem świętym, o niezwykłej sile oddziaływania na żywych. Powstała z porywu duch i z bohaterstwa. Ci, którzy spoczywają w Mogile, wybrali ofiarny stos. Spoczywa w niej czterdziestu powstańców (m.in. brat Benedykta, Andrzej, i ojciec Jana Bohatyrowicza Jerzy). Polegli w czas wiosny, gdy wszystko budzi się do nowego życia. Łączył ich jeden, wielki, wspólny cel, wobec którego sprawy pochodzenia, rangi społecznej okazały się nieważne, a wszelkie konflikty i zatargi odeszły w niepamięć. Po klęsce powstania pojawiły się problemy ekonomiczne i Benedykt zmuszony był podnieść podatki. Nie pozwolił także Bohatyrowiczom na korzystanie z jego ziemi, co doprowadziło obie strony do sądu. Benedykt pamięta i szanuje Mogiłę, ale jej nie odwiedza. Nie zgodził się też na sprzedaż lasu gdzie była Mogiła. Wspólny grób powstańców odwiedza Andrzejowa Korczyńska. Dla Justyny jest to swego rodzaju nowość. Nie jest to tradycja żywa. Inaczej jest w zaścianku, gdzie ludzie pamiętają o Mogile. Jest ona przez nich częściej odwiedzana, pamiętają o niej (m. in. Anzelm). W zaścianku ludzie bardziej przywiązani są do tradycji. Męczeństwo poległych nie było jednak daremne: ich Mogiła zagrzewa i oświeca tych, którzy nie zbili w sobie sumienia. Sednem wartości, które Orzeszkowa łączy z tradycją powstania, to podtrzymywanie narodowości, ponoszenie ofiar i dokonywanie wyrzeczeń dla ratowania narodowości w niewoli. Budowanie demokratycznego społeczeństwa z myślą o przyszłości. Chodzi o naśladowanie ducha programu ideowego bohaterów roku 1863, a nie o dosłowne powtarzanie ich czynu zbrojnego. Nie ma mowy w “Nad Niemnem” mowy o następnym powstaniu. Autorka chciała uwypuklić patriotyczny sens i powstaniowy rodowód takich haseł pozytywistycznych, jak walka z przesądami kastowymi, praca u podstaw i solidarność społeczna. Stara się uzmysłowić, że tylko naród zjednoczony, wewnętrznie spójny ma szansę zaistnieć ponownie jako naród wolny i niepodległy.