Relacje międzyludzkie i zagadnienia moralne w "Innym Świecie"

Relacje międzyludzkie i zagadnienia moralne Człowiek skazany na przymusową pracę, głód, ból i udręki psy¬chiczne był w obozie wystawiony na swoistą próbę. Tu codziennie we¬ryfikowało się jego człowieczeństwo. W relacji do innych osób ujaw¬niała się jego postawa wobec zasad moralnych, w których został wy¬chowany. Grudziński podkreśla, że więźniowie przebywali w świecie wyjątkowo brutalnym, zazwyczaj przeszli potworne tortury podczas procesu, dlatego nie można ich łatwo osądzać w oparciu o taki sposób rozumowania, jaki obowiązuje na wolności. W obozie zdarzało się wiele odstępstw od normy etycznej: donosicielstwo, fałszywe oskarżenie, gwałty, kradzieże, oszukiwanie funkcjo¬nariuszy, ale także więźniów, zdobywanie lepszego pożywienia ko¬sztem innych i obojętność wobec różnych przejawów zła (np. bierność podczas gwałtu dokonywanego na Marusi). Grudziński nie oskarża współwięźniów, ale też nie usprawiedliwia do końca takich postaw. Pi¬sze, że warunki życia w obozie były wyjątkowe, ale pokazuje również, że przy wielkim samozaparciu można było zachować ludzkie odruchy: współczuć, kochać, udzielać pomocy itp. Zawiązywały się przyjaźnie, np. pomiędzy narratorem a Dimką czy Kostylewem. Ludzie byli zdolni do przeżywania wielkiej miłości, jak w przypadku pielęgniarki Jewgienii Fiodorowny. Potrafili zdobyć się na pomoc drugiemu człowiekowi, narażając się na represje – tak postępowała Natalia Lwowna i Grudziń¬ski, gotów zastąpić Kostylewa skierowanego na Kołymę. Nie ma wątpliwości co do tego, że obóz miał na celu sprowadzanie ludzi do poziomu istot biologicznych, jednak – co wykazał autor Inne¬go Świata – potrafili się oni bronić przed całkowitą degradacją i upodleniem. Nie każdemu udawało się to w takim samym stopniu, ale – mimo wszystko – często osiągali to. Zachowanie człowieczeństwa i zasad moralnych było również aktem buntu wobec sowieckiego terro¬ru, szansą zachowania własnej tożsamości. Proces przemiany psy¬chicznej, jakiemu podlegali odpowiednio „preparowani” więźniowie, był, jak widać, odwracalny. Obóz stworzył własną etykę, według której Uczyło się przede wszystkim przetrwanie. Gustaw Herling-Grudziński stwierdza wprawdzie, że przebywał wraz z innymi w nieludz¬kich warunkach, ale jednoznacznie pokazuje, że nawet wtedy udawa¬ło się ocalić swoją godność. To stanowisko wyznaje do końca – kiedy spotyka dawnego współwięźnia z Witebska, nie zdobywa się na tak oczekiwane słowo: „rozumiem”, nie wyzwala człowieka osaczonego wyrzutami sumienia, ponieważ on przekroczył ludzkie normy postę¬powania. Nie prawi mu morałów, ale i „nie rozgrzesza”.