Refleksje o stosunku do ojczyzny w "Echa leśne"

Technika kontrastu — refleksje o stosunku do ojczyzny Autor podjął próbę oceny różnych postaw wobec niewoli naro¬dowej i zrywu niepodległościowego, jakim było powstanie sty¬czniowe. W tym celu zestawił z sobą kontrastowe postaci zdrajcy – generała Rozłuckiego i patrioty – Rymwida. Tragizm losu powstańca jest tym większy, że zostaje on rozstrzelany na skutek decyzji człowieka bliskiego, wieloletniego opiekuna. Zderzając ze sobą obu bohaterów, Żeromski wyostrza obraz Polaków – ludzi o zróżnico¬wanym stosunku do ojczyzny, nawet w tej samej rodzinie. Wskazuje, że klęska powstania nie była wynikiem przypadkowych zbiegów okoliczności, ale została spowodowana rozbieżnością poglądów w kwestii niepodległościowej. Wstrząsająca opowieść o losach powstańca, relacjonowana przez zdrajcę ojczyzny i bezpośredniego sprawcę śmierci polskiego patrio¬ty, jest kreowana jako negatywna ocena walczącego po stronie Polaków. Włożona w usta sprzedawczyka i karierowicza wywołuje odwrotny skutek – czytelnik nie ma wątpliwości, że to Jan Rozłucki jest wzorem do naśladowania. Utwór, choć krótki, ma złożoną strukturę: w sytuację spotkania przy ognisku wkomponowana jest opowieść jednego z bohaterów, przywołująca dawne zdarzenia. Obydwa plany czasowe są z sobą powiązane przede wszystkim osobą i działalnością generała. Obecna rzeczywistość (przejęcie części lasu) jest wynikiem jego wieloletnich starań o rosyjskie interesy, ujawnionych zwłaszcza podczas walk z powstańcami. Kompozycja całości sprawia wrażenie troski o zachowanie symetrii: utwór zaczyna się i kończy relacją ze zdarzeń współczesnych i znanych narratorowi, zaś w centrum znajduje się opowieść generała (fragment retrospektywny). Stałym zwyczajem Żeromski dużą rolę w kształtowaniu nastroju i interpretacji wydarzeń przydziela przyrodzie. Do niej nawiązuje również tytuł – Echa leśne. Rozlegający się stukot – wynik pracy drwali – zwielokrotniony przez echo, przywołuje na myśl czas walki, strzałów, które rozlegały się w lesie. Natura (stare drzewa) jest więc świadkiem zmagań Polaków o niepodległość i strażniczką prawdy o tamtym czasie. Z lirycznymi opisami przyrody kontrastują fragmenty przedstawiające cierpienie i wygląd Rymwida (np. obraz jego wychudłej twarzy z raną zadaną bagnetem). Można tu również zauważyć elementy patosu – taki charakter ma stanowczo wygło¬szona ostatnia wola skazańca. Uwagę zwraca zmysłowy charakter opisów, z wyraźną przewagą elementów słuchowych i wizualnych. W opisach dźwiękowych autor wykorzystał efekty onomatopeiczne: stukot siekier, odgłos strzałów podczas egzekucji – tarrch! (440), trzask płonących gałązek itp. To głównie wrażenia słuchowe kształtują nastrój i każą wracać myślą do przeszłości. Rozmowa przy ognisku skłania do wspomnień, wzruszeń, zwierzeń. Ogień również jest jednym ze znaków przywołujących na myśl powstanie. Rozświetlone miejsce otoczone mrokiem i hukiem siekier, nasycone wonią jałowca, wydaje się wyjątkowo sprzyjające przypomnieniu walk 1863 r. Charakteryzując postaci rozmówców, narrator zdradza skłonność do ironii, dzięki której wydobywa komiczne rysy postaci, np. wyol¬brzymiona skłonność Guńkiewicza do araku, zdrowotne wymagania Knopfa czy specyficzna powaga emerytowanego generała, zwanego „ramolciem” (zdrobnienie i rozstrzelenie liter). Narrator – uczeń gim¬nazjum – cechuje się wyostrzonym zmysłem obserwacyjnym i celny¬mi sformułowaniami charakteryzuje postaci, wydobywając ich specy¬ficzne cechy. Jego funkcję przejmuje na pewien czas generał, który przywołuje w pamięci zdarzenia i dialogi, posługując się przy tym jeżykiem polskim uzupełnionym rosyjskimi zwrotami (np. Zdorowo, rebiata! – 438). Troska o indywidualizację języka ujawnia się również w gwarowych zwrotach, np. gdy Guńkiewicz i Gała mówią o krzyżu (i tak se ta stoi – 431; E, nie ma ta o czym, co ta... – 432). Utwór ma swoistą kontynuację w Urodzie życia – Piotr (syn Rymwida) odnajduje grób ojca i swoim stosunkiem do Polski wypeł¬nia jego testament.