"Stepy akermańskie" Adama Mickiewicza

Stepy akermańskie Cykl otwiera utwór zatytułowany Stepy akermańskie przedstawiający okolice Akermanu (Biełgorodu), nie Krymu. Poetycki obraz stepu – suchego przestwór oceanu, zieloność, szumiące łąki, powódź kwiatów, ostrowy burzanu – wywołał wiele kontrowersyjnych opinii. Badacz twórczości Adama Mickiewicza, Wacław Kubacki, zaintrygowany sposobem przedstawienia tego pejzażu odbył wielką wyprawę na Krym, by znaleźć się w miejscach, z których poeta obserwował okolicę.13 Metafora stepu-oceanu, wyobrażonego jako ogromna przestrzeń, wprowadza dystans między obserwatorem – ludzką drobiną – a owym wielkim przestworem wypełnionym zielonością i dziko rosnącym kwieciem. Pierwsza zwrotka przedstawia opis stepowego pejzażu w dzień, druga – wieczorową porą. Podmiot poszukujący wzrokiem gwiazd (przewodniczek łodzi) odnajduje światło odbite od powierzchni wód Dniestru (lampa Akermanu). Dwie pierwsze czterowersowe strofy zgodnie z regułą sonetu – mają charakter opisowy. Wykorzystując efekt zmiany naturalnego oświetlenia podmiot zwraca uwagę czytelnika na inne zaobserwowane przez siebie elementy krajobrazu. Opis stepu (kondensacja środków artystycznych: metafora, porównanie, epitet – wyzyskane w różnych wariantach) uzupełniony został poszerzającą przestrzeń perspektywą, oświetloną odbijającym się w rzece światłem księżyca ukazanym poprzez metaforę lampa Akermanu. Opisowa część sonetu opiera się na wrażeniach wzrokowych, ujawnia dziewiczą urodę zwiedzanych terenów ukazując je w zmiennym świetle. Kolejne dwie zwrotki dalekie są od spokoju płynącego z kontemplacji natury. Trzecia strofa zaczyna się od powstrzymującego krok i oddech wezwania: Stójmy! uzupełnionego stwierdzeniem: jak cicho! Podmiot liryczny przechodzi od opisu wrażeń wzrokowych do relacji opartej na dochodzących do jego uszu efektach dźwiękowych. Kolejnym etapem refleksji jest dosyć szczególne sprawozdanie z „usłyszanej” ciszy: Stójmy! – jak cicho! – słyszę ciągnące żurawie, Których by nie dościgły źrenice sokoła; Słyszę, kędy się motyl kołysa na trawie, Kędy wąż śliską piersią dotyka się zioła. Wbrew pozorom cisza ta nie przynosi spokoju, napięcie i niepokój narastają, zaś wyjaśnienie ich przyczyny przynoszą ostatnie dwa wersy utworu: W takiej ciszy! – tak ucho natężam ciekawie, Ze słyszałbym głos z Litwy. – Jedźmy, nikt nie woła. Opis naddniestrzańskiej przyrody ukazany w formie bliższej narracji przechodzi w liryczne westchnienie ujawniające tęsknotę podmiotu za odległymi stronami, które są bliskie jego sercu. Paradoksalnie – kontemplacja uroków natury miejsc odmiennych i odległych od rodzinnej Litwy przywołuje na myśl właśnie tamte strony. Wysiłek, by usłyszeć głos z Litwy, jest jednak daremny – podmiot liryczny opanowuje swoje uczucia i podejmuje decyzję o kontynuowaniu wyprawy14. Warto zwrócić uwagę, że opis ciszy osiągnięty tu został jakby przewrotnie – dzięki wyolbrzymieniu wrażeń słuchowych: delikatnych szmerów czy wręcz tylko dźwięków wyobrażonych (np. wywołanych dotknięciem przez motyla źdźbła trawy). Następny etap – refleksja natury osobistej, obnażenie stanu psychicznego podmiotu, jego emocji – jest jakby przeciwwagą dla uogólnionego i konkretnego obrazu zwiedzanych okolic. Stepy akermańskie pełne są ruchu. Dynamice podlega żywa przyroda i podmiot liryczny. Wrażenie ruchu sugerują liczne czasowniki: wpłynąłem, nurza się, brodzi, omijam, szukam. Kondensacji opisu służy użycie eliptycznych struktur składniowych, wykrzykników, krótkich pytań. Utwór pełen jest malarskich określeń, np. metafory: suchego przestwór oceanu, powódź kwiatów, epitety, m.in. koralowe ostrowy, oraz wyrażeń określających porę doby przy pomocy efektów świetlnych, np. błyszczy Dniestr. W drugiej części utworu (tercyny) można zauważyć natomiast nagromadzenie środków językowych odnoszących się do efektów akustycznych (można się tu doszukać dźwięków bliskich szeptowi, cicho szumiących – efekt onomatopei): Śród fali łąk szumiących, Kędy wąż śliską piersią dotyka się zioła. Świat przedstawiony w Stepach akermańskich jest zmysłowy, realny, przyciągający uwagę obserwatora. Czyste kolory (np. zieleń, koral) przechodzą w kontrast: jasno – ciemno, który pozwala skupić myśli na stanie duchowym podmiotu, jego uczuciach i osobistych przeżyciach. Poczucie samotności i oddalenia od rodzinnych stron, wyrażone krótkim jednoznacznym westchnieniem, obrazuje ogrom doskwierającej tęsknoty do innych, choć równie pięknych pejzaży. Utwór składa się z dwu cztero- i dwu trzywersowych zwrotek o układzie rymów: abba w części pierwszej i cdc w tercynach.