"Romantyczność" Adama Mickiewicza



Romantyczność Romantyczność Mickiewicza, mimo różnych ścieżek, którymi szła, nie była [...] romantycznością samotnych. Stał za nią gmin, lud, zbiorowość.7 Tezę Mieczysława Jastruna potwierdza programowy utwór tomu Ballady i romanse zatytułowany Romantyczność. Oprócz charakterystycznego dla twórczości romantyków synkretyzmu rodzajowego i czerpania ze skarbnicy folkloru odnajdujemy tu jednoznacznie sformułowany sąd określający znaczenie i możliwości uczuć i rozumu. Oświeceniowy racjonalizm, którego ideą karmiono także młodzież początku XIX wieku, przestał wystarczać entuzjastom zmiany rzeczywistości. Stawiano także, a nawet przede wszystkim, na uczucie serce, poznanie świata wykraczające poza jego namiastkę dostępną przy wykorzystaniu rozumu i doświadczenia. Mijającą epokę reprezentuje w Romantyczności jeden tylko człowiek określony jako „starzec” lub „mędrzec”, zaś nową – lud, „gawiedź”, a więc zbiorowość. Po stronie większości staje narrator który analizuje sposób widzenia świata reprezentowany przez obydwie strony i utożsamia się z tłumem obserwatorów zachowania Karusi. Romantyczność – jak można wywnioskować na podstawie tak zatytułowanej ballady – to sposób widzenia świata poprzez serce wiara w możliwość przenikania się i wzajemnego kontaktu świata żywych i umarłych, odrzucenie kategorycznie pojmowanego racjonalizmu, zaufanie do mądrości ludowej, nastrój niesamowitości grozy, tajemniczości, wielki szacunek dla uczuć. Wymienione wyróżniki romantyczności potwierdzają wnioski filozoficznej dyskusji na temat poezji romantycznej. W ich brzmieniu zawiera się też informacja o cechach gatunkowych ballady. Wywodzi się ona z folkloru celtyckiego średniowiecza (Prowansja, Szkocja). W Polsce pojawiła się za sprawą twórczości romantycznych poetów niemieckich i angielskich. Od daty ukazania się Ballad i romansów rozpoczęła się wielka popularność gatunku (A. Chodźko, S. Witwicki, E. A. Odyniec, W. Syrokomla). Nowa fala zainteresowania tą formą literackiej wypowiedzi nastąpiła w okresie Młodej Polski (S. Wyspiański, K. Przerwa-Tetmajer, L. Staff). B a l l a d a r o m a n t y c z n a była zatem relacją zaintrygowanego narratora. Akcja czerpała motywy z folkloru i fantastyki ludowej. Zatarcie granicy między światem realnym a fantastycznym funkcjonowało również na płaszczyźnie ideowej i moralnej. Narrator balladowy ma charakter najczęściej epicki, niemniej jego zaangażowanie zdradza emocjonalny stosunek do relacjonowanych zdarzeń, znajdujący wyraz w stylistyce lirycznej: paralelizmy składniowe, refreny, powtórzenia. Wreszcie status obserwatora relacjonującego zdarzenia każe narratorowi dramatyzować przebieg akcji przez przytoczenia wypowiedzi bohaterów wplatane w narrację. W taki sposób dopełnia się synkretyczny charakter ballady.8 Historycy literatury, idąc za tropem sugestii Mickiewicza zamieszczonej w przypisie (autograf tekstu) bez trudu zidentyfikowali postać, mędrca jako aluzję do postawy Jana Śniadeckiego, zdeklarowanego przeciwnika nowego sposobu ujmowania świata i zwolennika racjonalizmu. Jako jedyny spośród grona obserwatorów nieszczęśliwej dziewczyny opowiada się za trzeźwością umysłu, odrzuceniem wiary w obecność zmarłego wśród żywych jako zabobonu. Młoda dziewczyna w rozpaczy graniczącej z obłąkaniem przyzywa niedawno zmarłego kochanka i zachowuje się tak, jakby była pewna jego obecności, zwraca się do niego. Zachowanie Karusi pozwala sądzić, że znajduje się ona w szoku. W chwilach bardziej świadomej oceny swojej sytuacji dziewczyna przypomina sobie nieodwołalny fakt – śmierć ukochanego Jasia – i na powrót wraca do „rozmowy” z nim. Zaintrygowany zachowaniem Karusi tłum gapiów przygląda się, przysłuchuje i – co najważniejsze – współczuje i stara się wytłumaczyć jej słowa rzeczywistą obecnością Jasia blisko ukochanej. Owa akceptacja jej sposobu myślenia odbywa się jednak w milczeniu lub poprzez wezwanie do modlitwy: „Mówcie pacierze! – krzyczy prostota – Tu jego dusza być musi. Jasio być musi przy swej Karusi On ją kochał za żywota!” Nieszczęśliwa dziewczyna wolałaby jednak podzielić los ukochanego (Weź mię, ja umrę przy tobie), czuje się odrzucona, wydaje jej się. że nikt jej nie rozumie (te słowa uprzedzają jednak żywszą reakcję tłumu, można więc przyjąć tezę, że właśnie one prowokują do zajęcia jednoznacznie życzliwego stanowiska): Źle mnie w złych ludzi tłumie, Płaczę, a oni szydzą; Mówię, nikt nie rozumie; Widzę, oni nie widzą! Żywiołowa, emocjonalna wypowiedź Karusi, przetykana zwrotami do zmarłego przed dwoma laty Jasia charakteryzuje siłę jej uczuć. Wiara w kontakty ze światem zmarłych umacnia lud w przekonaniu, że miłość przekracza granicę śmierci – Jasio z pewnością jest blisko Karusi, bo kochał ją i zapewne nie przestał kochać, choć od dawna nie żyje. Miłość, śmierć, życie po śmierci i kontakt żyjących z duchami to elementy budujące tajemniczość ballady. Dodatkowym rysem kształtującym nastrój jest stan bohaterki. Karusia jest nieszczęśliwą, obłąkaną dziewczyną. Takim osobom przypisywano szczególną wrażliwość, zdolność pojmowania rzeczy trudnych do ogarnięcia rozumem, umiejętność porozumiewania się z duchami. Ona sama ze zdumieniem i żalem stwierdza, że tłum gapiów nie dostrzega tego, co ona, nie rozumie tego, co dla niej jest oczywiste. W gruncie rzeczy jednak lud pojmuje rzeczywistość tak jak Karusia i wierzy w obecność Jasia, chociaż go nie dostrzega. W opozycji do przedstawionej grupy postaci został ukazany starzec, który stara się wezwać zebranych do opamiętania, powołując się na autorytet „oka i szkiełka”. Duchy są, według niego, wytworem fantazji niewykształconych wieśniaków. Postawa tłumu urąga rozumowi. Mędrzec odrzuca wszystko, czego nie można dostrzec okiem, poznać przy pomocy zmysłów podlegających kontroli rozumu. „Ufajcie memu oku i szkiełku, Nic tu nie widzę dokoła. Duchy karczemnej tworem gawiedzi, W głupstwa wywarzone kuźni. Dziewczyna duby smalone bredzi, A gmin rozumowi bluźni”. Konfrontacja stanowisk ludu i mędrca wypada jednak na korzyść niewykształconej zbiorowości. Przemawia za tym chociażby dysproporcja ilościowa: rozumową interpretację zdarzeń reprezentuje tylko jedna osoba, zaś „czucie i wiarę” – tłum. Odbiorca ballady Romantyczność również może się opowiedzieć tylko po stronie dziewczyny i ludu. Musi się tak stać za sprawą postawy narratora. Od początku przygląda się on dziwnemu zachowaniu Karusi, która „w biały dzień” dostrzega oczyma wyobraźni, głębokiej wiary i uczucia zmarłego kochanka. Jak wielka jest siła tej wiary, skoro pokonuje ona nawet zastrzeżone dla duchów pory doby! Jasio przychodzi nie o północy, ale w świetle dnia. Narrator, umysł wykształcony, zdolny do wszechstronnej obserwacji i oceny zdarzeń, staje jednak – wbrew temu, czego można byłoby oczekiwać – po stronie ludu, po stronie wiary przodków i serca. Jeżeli dziewczyna wyczuwa i dostrzega bliskość Jasia, to nie ma wątpliwości co do tego, że on rzeczywiście jest przy niej. Nikt nie ma prawa w to wątpić: Zastrzeżenia może mieć tylko starzec, który zaślepiony dotychczasowym sposobem ujmowania świata – nie jest zdolny do głębokiej analizy sytuacji. Starzec nie potrafi odstąpić od swoich poglądów, jest upartym, konserwatywnym zwolennikiem filozofii oświecenia. Tylko młode osoby (Karusia i – być może – narrator, który jakby w przeciwieństwie do siebie i przedstawionych postaci mówi o mędrcu określając jego wiek) oraz lud, związany z naturą, wrażliwy, prostodusznie przyjmujący rzeczywistość, mogą zdobyć się na szczery osąd, zawierzyć intuicji dziewczyny, dopuścić możliwość cudu i niezwykłego spotkania z duchem. Taki sposób myślenia, znacznie poszerzający granice poznania rozumowego, imponuje narratorowi, który zdobywa się nawet na pouczenie mędrca, jakimi zasadami powinien się odtąd kierować: „Dziewczyna czuje – odpowiadam skromnie – A gawiedź wierzy głęboko; Czucie i wiara silniej mówi do mnie Niż mędrca szkiełko i oko. Martwe znasz prawdy, nieznane dla ludu, Widzisz świat w proszku, w każdej gwiazd iskierce. Nie znasz prawd żywych, nie obaczysz cudu! „Miejserce i patrzaj w serce!” Zawarty w tych słowach program romantyków powraca w sposobie kreowania świata innych dzieł Mickiewicza, jego rówieśników i nawiązujących doń twórców literatury późniejszych epok. Tajemniczość, cudowność, uczuciowość, wiara w zjawiska nadprzyrodzone, umiejętność czerpania ze źródła motywów ludowych to wyznaczniki nowej literatury zapoczątkowanej tomem Ballady i romanse. Romantyczność zajmuje w nim szczególne miejsce – jest w istocie drogowskazem i zapowiedzią nowej twórczości, postuluje inny sposób widzenia świata. Miej serce i patrzaj w serce! – to także wezwanie, które można rozumieć w kategoriach moralnych. Tylko tak – poprzez serce – można dążyć do odnowy świata. Utwór doskonale realizuje zasadę syntezy rodzajów literackich. Opowiadacz-narrator opisuje obserwowane zdarzenia (epika), Karusia, lud, starzec i narrator wypowiadają swoje poglądy, zwracając się wprost do słuchaczy (kwestie bohaterów – element dialogu charakterystyczny dla dramatu), zaś całość przetykana jest wstawkami lirycznymi, związanymi ze stanem ducha i wrażliwością nieszczęśliwej bohaterki utworu. Romantyczność składa się z 69 wersów, ma nieregularną budowę stroficzną. Nie poddaje się rygorom wersyfikacyjnym i rymowym. Została napisana w styczniu 1821 r. Stała się punktem odniesienia dla wielu autorów, reprezentantów kolejnych pokoleń twórców literatury. Powoływano się niejednokrotnie na cytaty, które stały się skrótami myślowymi określającymi dwie bliskie sobie w czasie, ale odmienne, jeśli wziąć pod uwagę założenia filozoficzne, epoki – oświecenie i romantyzm – słynne czucie i wiara oraz mędrca szkiełko i oko.

"Romantyczność" Adama Mickiewicza

Materiały

Analiza "Campo di Fiori" Czesława Miłosza Campo di Fiori (z tomu Ocalenie 1945) Wiersz napisany rytmicznym ośmiozgłoskowcem; możemy potrak¬tować go jako nieregularną sylabotoniczną7 białą oktawę (czyli wier¬sz zbudowany z ośmiu wersów), lub – przy założeniu, że każde dwa wersy stanowią całość (gdyż zwykle łączą się one pod względem lo¬gicznym i składniowym) &#...

Motyw tyrtejski w literaturze romantyzmu Nurt tyrtejski w literaturze romantycznej i jego kontynuacje. Za pierwszego twórcę poezji tyrtejskiej uważny jest Tyrteusz, spartanin; autor ten, za najważniejsze uznawał cnoty związane z wojskiem (charakter samej Sparty); w zachowanym fragmencie wiersza \"Rzecz to piękna...\" formułuje pewne założenia, dotyczące prawego żołnierza ...

Krótka analiza wiersza "Coś ty Atenom uczynił, Sokratesie " \"Coś ty Atenom uczynił, Sokratesie ?\". Wiersz powstał w styczniu 1856 roku, tuż po śmierci Adama Mickiewicza (1855) oraz sprowadzeniu jego ciała do Paryża. Utwór porusza problem wzajemnego stosunku wybitnej jednostki i społeczeństwa, w którym tej jednostce przyszło żyć. Poeta przytacza przykłady wybitnych ludzi, którzy mieli odwagę i siłę wyst...

"Pierwowzory greckie bierzcie do rąk i czytajcie i w dzień i w nocy" Horacy „Pierwowzory greckie bierzcie do rąk i czytajcie i w dzień i w nocy” (Horacy). Jak dzisiaj potraktowałbyś polecenie Horacego? W dziełach literackich znajdują odzwierciedlenie epoki „burzy i naporów”, a także okresy ciszy, milczenia, spokoju. Wszystkie jednak właśnie poprzez literaturę, jej cudotwórczą, fantastyczną, ma...

Motyw Arkadii w literaturze Arkadia/Raj Arkadia/Raj - W starożytnej Grecji lesista kraina w środkowej części Pelo¬ponezu. Otoczona górami, o łagodnym, przyjaznym klimacie, zamieszkała przez lud trudniący się pasterstwem i uprawą żyznej, wydającej bogate plony ziemi. Taki wizerunek Arkadii przed¬stawił Wergiliusz w „Bukolikach\" - ja¬ko krainy prostoty...

Dwojaka prawda w Konradzie Wallenrodzie \"Konrad Wallenrod\" to powieść poetycka o tematyce przede wszystkim narodowowyzwoleńczej. Główny bohater walczy ze znienawidzonym wrogiem ojczyzny.Jednak podobnie jak w wielu innych utworach (np. \"Dziady cz. III\") zawarł tu Mickiewicz swój pogląd na rolę poezji w życiu każdego narodu. \"Pieśń wajdeloty\" śpiewana przez starego Halbana jest...

Kochanowski jako obywatel, myśliciel i artysta Jan Kochanowski jako obywatel, myśliciel, artysta. Największym polskim poetą doby renesansu był Jan Kochanowski. Wypowiadał się on na wszystkie tematy, poruszał wiele problemów nurtujących współczesnego mu człowieka. Dowodem na to są oczywiście jego wiersze, bardzo osobiste, z których cały czas w trakcie lektury wyłania się podmiot lirycz...

Wacław Potocki - przedstawiciel baroku sarmackiego Wacław Potocki należał do nurtu ziemiańskiego, zwanego sarmackim albo swojskim. Literatura ta opanowała polskie szlacheckie dworki i charakteryzowała się przykładaniem ogromnej wagi do rodzimych tradycji, wręcz tworząc własną szlachecką ideologię. Jednocześnie uznawała ona swój polski rodowód za najważniejszy. Twórczość Potockiego zyskała mia...