"Monitor" a sarmatyzm

„Monitor” wobec sarmatyzmu „Monitor” został powołany do życia w 1765 roku. Nazywano go „czasopismem moralnym”. Był wzorowany na angielskim „Spektatorze”, inspirowany i wspierany finansowo przez króla. Stał się główną trybuną propagowania reform. Redagował go w pierwszym okresie Ignacy Krasicki, korzystając z artykułów Bohomolca, Konarskiego, czartoryskiego czy Naruszewicza. „Monitor” poruszał bardzo wiele aktualnych i różnorodnych tematów. W nowych krótkich formach publicystycznych- esejach, artykułach, felietonach, reportażach, listach- monitorowi autorzy krytykowali sarmackie zachowanie, postulowali nowy wzór osobowy oświeconego szlachcica, brali w obronę mieszczan i chłopów, pisali o problemach gospodarczych i politycznych Polski, walczyli o tolerancję religijną i o świecką edukację. Przemycali myśli i koncepcje Locke’a, Woltera i Rousseau. Zajmowali się również sprawami teatru, literatury oraz czystości i poprawności języka. Na początku działalności „Monitor” atakował przejawy szlacheckiego tradycjonalizmu, w felietonach i satyrycznych obrazkach ośmieszał staroświeckich szlachciców, dają im za wzór nowoczesnego szlachcica oświeconego. Wtedy utrwaliło się negatywne pojęcie sarmatyzmu, z którym wiązano wszelkie zło dawnej Polski, zwłaszcza ciemnotę, nienawiść do nowości, pogardę dla cudzoziemców, polityczny anarchizm („złota wolność”), fanatyzm religijny, przesądy, pijaństwo, rozrzutność. Później (w okresie wojny barskiej) „Monitor znacznie złagodził krytykę sarmackiej kultury.