"Mendel gdański" - krótki opis

“Mendel gdański” Utwór drukowany po raz pierwszy w “Przeglądzie Literackim” w 1890 r. Bezpośrednią prze-słanką do jego napisania była akcja podjęta przez literatów w odpowiedzi na rozruchy anty-semickie w Królestwie. (zainicjowała go Eliza Orzeszkowa) Tekst przerósł jednak humanitarne intencje. Mendel stał się postacią tragiczną a jego los - symbolem klęski człowieka do-magającego się sprawiedliwości nie litości. Tytułowy bohater to mądry, stary Żyd, introligator, wychowujący samotnie wnuka sierotę. Wobec pogłosek o groźbie pogromu w mieście Mendel tłumaczy zegarmistrzowi, prymi-tywnemu antysemicie, jak bardzo czuje się związany z Polską (przeżył tu lata walk powstań-czych i represji zaborcy) i Warszawą (nazwisko “Gdański” użyte zostało dla zmylenia cenzu-ry), w której spędził, uczciwie pracując, całe życie. Następnego ranka pijany motłoch rani ka-mieniem małego Kubusia Gdańskiego. Wprawdzie sąsiedzi stają w obronie Mendla i jego wnuka, a rana chłopca nie jest groźna, w starym, Żydzie umiera “serce do tego miasta”. • Ośrodkiem układu dramatycznego jest postać Mendla - wydarzenia zewnętrzne (m.in. przygoda wnuka) stanowią tło i uzasadnienie jego przeżyć, właściwy dramat rozgrywa się w sferze psychiki. Mendel nie cofa się lękliwie przed podłością, ufając ludziom nie wierzy w powszechną podłość, a dla tych, którzy ją przejawiają, odczuwa pogardę. Wywody starego Żyda są niezwykle rzeczowe, uderzają prostota rozumowania i jednocześnie świadczą o do-skonałej znajomości środowiska przez autorkę.