"Lord Jim" - czas i miejsce akcji

Czas i miejsce akcji Lord Jim charakteryzuje się zaburzeniem chronologii zdarzeń. Ich przedstawienie nie jest uporządkowane według kolejności, w jakiej miały miejsce. Są one względem siebie przestawiane i dopiero po lekturze całości czytelnik może je sobie w myśli ułożyć po kolei. Taki sposób operowania czasem prowadzi do urozmaicenia toku opowieści, wzmaga zainteresowanie odbiorcy, a przede wszystkim pozwala bardziej wielostronnie ocenić przedstawione zdarzenia, w różnych aspektach, z różnych perspektyw15. Kazimierz Wyka zauważył w szkicu Czas powieściowy, że Conrad pierwszy w historii powieści wprowadził zamierzone podkreślanie różnicy pomiędzy czasem zdarzeń a czasem narracji. Jest ono zasadniczą funkcją tej formy powieści-opowiadania i uwydatnia wrażenie powolnego zbliżania się do przedmiotu opisu. Jim ukazuje się nam jakby coraz bliższy, coraz mniej zmieniony przez perspektywę – nie po prostu odsłaniany po kawałku, jak to bywa w tradycyjnie zbudowanych powieściach psychologicznych.16 Najpierw poznajemy Jima jako akwizytora, a przy tym narrator ukazuje jego wygląd zewnętrzny, pochodzenie, środowisko rodzinne, zdarzenie podczas szkolenia oraz pierwsze obowiązki zawodowe. Rozdział szósty ujawnia fragmenty procesu, ale tylko wyostrza ciekawość czytelnika, bowiem zasadniczo przedstawia okoliczności wypadku z perspektywy oficjalnej, z punktu widzenia prawa. W czas trwania procesu wprowadzona jest opowieść zakorzeniona w przeszłości – Jim odsłania fakty w osobistej, bardziej emocjonalnej formie i z perspektywy człowieka uwikłanego w nie bardziej niż pozwala stwierdzić postępowanie sądowe. Dopiero po odsłonięciu dramatycznych zdarzeń na „Patnie” następuje próba wyjaśnienia wszelkich okoliczności, które poprzedziły wypadek. Ciągle jednak ta szczególna noc i decyzja o skoku do łodzi odnawia się w pamięci bohatera i jest wspomnieniem, które kształtuje dalsze losy Jima: ucieczki, nowe miejsca pracy. Bardziej uporządkowana – jeśli chodzi o chronologię zdarzeń – jest część „patusańska”, ale i tu nie brakuje wycieczek w przeszłość (np. losy Klejnotu przed przybyciem na wyspę Jima). Zasięg przestrzenny działań tytułowego bohatera jest imponujący. Bywa w miejscach od siebie bardzo odległych, w środowiskach bardzo zróżnicowanych pod względem kulturowym i cywilizacyjnym oraz przyrodniczym. Zmiany te są często sygnalizowane ogólnie, bez podawania konkretnej nazwy portu czy szczegółowego określania morskich okolic lub tylko przy pomocy samej nazwy miejsca: I tak w ciągu lat znano Jima kolejno w Bombaju, Kalkucie, Rangunie, Penangu, Batawii [...] (13). Tam jednak, gdzie takie dane są potrzebne (np. by dopełnić obraz miejsca ogólną wiedzą czytelnika o ukazanych rejonach lub bliżej wyjaśnić sytuację bohatera), czytelnik może dowiedzieć się o geograficznym położeniu miejsca. Tak jest w przypadku Patusanu, o którym narrator mówi, że jest to najbardziej wysunięta wyspa Archipelagu Malajskiego o tropikalnym klimacie, kształtującym bujną roślinność, wśród której żyją ludzie kolorowi o żywiołowym usposobieniu i „ognistym” temperamencie. Warto dodać, że opisom miejsc towarzyszą uwagi o przyrodzie, które zazwyczaj wiążą się ż relacjami o uczuciach bohaterów (np. skłębienie i huk fal morskich współgrają ze stanem ducha Jima, potęga roślinności tropikalnej i góry położone na, wyspie otoczonej wodą oddzielają białego przybysza od reszty świata i pogłębiają poczucie izolacji). Kreacja przestrzeni w powieści Josepha Conrada służy również głębszej motywacji czynów bohatera. Spokojne dzieciństwo i młodość Jima związane z lądem kształtują marzyciela i romantyka o wysokich ideałach. Pobyt na morzu (nowe warunki, sytuacja oderwania od stałego lądu, brak możliwości wyswobodzenia się z tej sytuacji) pozwala poznać Jima, którego wyobrażenia o nim samym weryfikuje rzeczywistość (ciężka praca, poczucie osamotnienia). Patusan i pobyt wśród kolorowych (obcych) pozwala mu odnaleźć w sobie organizatora życia społecznego, cieszyć się miłością Jewel – miejscowej piękności, namiętnej i atrakcyjnej, ale nie rozumiejącej i nie znającej problemów Jima; Tu – ze względu na obowiązujące zwyczaje – musi ponieść śmierć. Patusan jest tym szczególnym miejscem, w którym możliwa jest konfrontacja dwu światów, dwu odmiennych kultur. Chociaż spryt i podstęp cywilizowanego białego człowieka zwycięża, to przecież w sensie moralnym tryumf jest po stronie prostych, uczciwych, żyjących w zgodzie z naturą ludzi z plemienia Bugisów. Różnorodność w zakresie kształtowania czasu i przestrzeni jest czynnikiem wspomagającym motywację działania postaci i pogłębiającym interpretację wydarzeń. Koresponduje ze złożonością psychiki głównego bohatera.