"Język ojczysty" Cypriana Norwida

LX. Język-ojczysty Krótki, pisany wierszem wolnym, utwór prezentuje dwa stano¬wiska: człowieka czynu i zwolennika oddziaływania przez sztukę. Energumenowi podmiot poświęca więcej uwagi. Prezentuje jego poglądy ujęte w hasłowe stwierdzenia, docieka, jakie jest jego sta¬nowisko w sprawie „słów” i „myśli”, prezentuje jego głośne zachowa¬nie. Na koniec podmiot dodaje krótko, sentencjonalnie ujętą refleksję Lirnika, zdecydowanie opowiadającego się za działaniem przez sztukę. Energumen postuluje obronę języka narodowego przy pomocy miecza i tarczy, Lirnik zaś – poprzez tworzenie arcydzieł, dbałość o uro¬dę słowa i stylu, w których wyraża się myśli. Nie krzyk i szczęk oręża, ale spokój i takt towarzyszący wysiłkowi twórczemu mogą stać się ostoją największej narodowej wartości, jaką jest język. Właśnie on organizuje życie społeczeństwa, stanowi o jego kulturze i wszechstronnym rozwoju, w nim można przechować i pielęgnować tradycję, znajomość historii. Poprzez słowa wyrażone w narodowym języku można pobudzać patrio¬tyczne uczucia i postawy. Przyznając Lirnikowi ostatnie słowo w wier¬szu, poeta opowiada się za docenieniem myśli. Wróg pokalał już i ojców mowę – oto argument zwolennika si¬łowych rozwiązań, skierowany przeciwko tym, którzy pokładają na¬dzieję w sztuce. J. Trznadel zwraca jednakże uwagę, że Norwid jak gdyby zapomniał, iż arcydzieła okresu hellenistycznego powstawały w czasie politycznej świetności Grecji – a więc bez „czynu”, który je poprzedzał, pewnie by ich nie było.27 Lirnik nie jest jednak rzeczni¬kiem poezji romantycznej nawołującej do czynu, ale twórczości pre¬ferującej wartości humanistyczne, ponadczasowe. Wiersz ma kompozycję dialogową. Prezentacja dwu przeciw¬stawnych racji prowadzi jednak do przyznania słuszności Lirnikowi, chociaż autor nie wprowadza tu jednoznacznego komentarza. Za ta¬ką interpretacją przemawia pozostawiona jako ostatnie zdanie sentencja Lirnika: „Nie miecz, nie tarce – bronią języka, // Lecz – arcydzieła!” – oraz rzeczowy, spokojny styl jego zachowania i wypo¬wiedzi, bardziej przekonujący niż krzyk i uderzanie w tarczę (efekt naśladowania dźwięków) Energumena.