"Fatum" Cypriana Norwida

XXX. Fatum Umieszczony w Vade-mecum pod numerem trzydziestym niere¬gularny wiersz Fatum (prawdopodobnie z 1865 r.) ma zupełnie inną strukturę wersyfikacyjną niż wyżej omawiane. Został napisany wier¬szem wolnym. Składa się z dwu, różnych pod względem strukturalnym, części. Pierwsza liczy cztery, zaś druga – sześć wer¬sów. Ich długość jest różna: od dwu- do trzynastozgłoskowego. Część pierwsza opisuje zachowanie poddanego zabiegowi animi¬zacji (wyposażonego w cechy i zachowanie zwierzęcia) pojęcia abstrakcyjnego – Nieszczęścia, zaś druga ujawnia reakcję człowieka, swoisty pojedynek uwieńczony zwycięstwem nad złem. Pojęcie fatum kojarzy się z nieuchronnym losem dominującym nad bohaterami tragedii antycznej. Porównane do dzikiego zwierzęcia Nieszczęście, którego rangę wzmacnia zapis z wielkiej litery, zatopiło w człowieku swoje fatalne oczy. Tak zwykle ludzie odbiera¬ją przeciwności losu, cierpienia, zło – wydają się one nie do poko¬nania, groźne i nieodwracalne. Dziki zwierz kojarzy się z drapieżnością, szybkością działania i siłą znacznie większą niż ludzka. Metaforę nieszczęścia-zwierzęcia buduje opis jego zachowania: – Czeka – –¬ Czy, człowiek, zboczy? Czyhanie na najdrobniejszy ruch człowieka, by go dopaść i pokonać, wyzwala napięcie dramatyczne potęgowane krótkością wersu, jakby stłumionym w lęku oddechem. Druga część wiersza ukazuje jednak dojrzałość człowieka, który jak artysta spokojnie i dokładnie analizuje wielkość Nieszczęścia, patrzy nie obawiając się „fatalnego spojrzenia” i swoim opanowa¬niem doprowadza do szczęśliwego dla siebie finału. Postawa czło¬wieka zmagającego się ze złem, nie załamującego się, ale podejmującego wyzwanie, jest głęboko zakorzeniona w chrześcijańskiej tradycji i dowodzi siły człowieczeństwa. To nie owo – w początkowej ocenie groźne – Nieszczęście panuje nad sytuacją, ale człowiek przejmujący zwyczaje artysty (naśladowcy Stwórcy). Dzięki temu może ocaleć. Próba ucieczki, udawania, że nic mu nie grozi, zakłamywania rzeczywistości, byłaby równoznaczna z klęską. Nieszczęście pełni w wierszu dwojaką rolę: moralną (hartowanie ducha) i estetyczną (przeżycie negatywne po¬budza i inspiruje artystę-myśliciela-kreatora). Wiersz ten to właściwie parabola, przypowieść o losie człowieka wciąż walczącego z przeciwnościami, doświadczającego strachu, wątpliwości, klęsk, ale starającego się je pokonać, wręcz obrócić na swoją korzyść.26 Z chrześcijańskiej postawy sprzeciwienia się człowieka wobec zła płynie ostateczna nadzieja niwecząca wszelkie przejawy nieszczęścia.