"Ballady i Romanse" jako romantyczny sposób pojmowania świata Adama Mickiewicza

Czucie i wiara – romantyczny sposób pojmowania świata (Ballady i romanse) W l. tomie Poezji Adama Mickiewicza, wydanym w Wilnie w 1822 r., ukazały się słynne Ballady i romanse, które – jak później przyjęto – zapoczątkowały nową epokę literacką. Umowna data otwierająca okres romantyzmu kojarzy się natychmiast z tym tomem i jego szczególnym charakterem. Utwory literackie poprzedza wprowadzenie O poezji romantycznej. Jest to jeden z głosów próbujących ocenić literaturę przełamującą dotychczasowe konwencje. Zawarta tu teoria uzyskuje potwierdzenie w zamieszczonych dalej tekstach, zaś szczególnie wyrazisty jej obraz można znaleźć w balladach Romantyczność i Świteź uznanych za programowe dzieła epoki. Pierwszorzędne znaczenie Ballad i romansów w formułowaniu zasad nowej literatury wyniosło osobę autora do rangi wieszcza, którego twórczość rozpoczęła okres romantyzmu w Polsce. Zanim przystąpimy do omawiania wybranych utworów, spośród kilkunastu zawartych w tym zbiorze, zwróćmy uwagę na to, co nowego wnosił on do literatury, jakie formy wypowiedzi postulował autor, czym według niego powinna cechować się nowa twórczość, jakie są jej cele i zadania oraz jak je można osiągnąć. Jak starają się dowieść badacze tego okresu, Mickiewicz znal myśl teoretyczną i twórczość romantyków niemieckich. Fascynację tymi tekstami uzupełnił narodowo-polską interpretacją. W pełni nowatorski charakter mają ballady (romanse pozostają pod wpływem poetyki sentymentalnej). Od razu daje się zauważyć skłonność do swobodnego traktowania żywiołu epickiego, lirycznego i dramatycznego. Elementy charakterystyczne dla tych trzech rodzajów literackich znajdują tu miejsce, pospołu egzystując w poszczególnych utworach. Ballady są też zróżnicowane pod względem tematycznym i nastrojowym. Rozpięte są pomiędzy rubasznością a powagą i grozą. Podejmują romantyczną dyskusję nad udziałem ducha i serca w poznawaniu świata i przyznają im najwyższą rangę. „Szkiełko i oko” mędrca pozwala poznać rzeczywistość tylko powierzchownie, pobieżnie. Prawdziwe wartości można odkrywać dzięki „czuciu i wierze”. Rysem cechującym ballady Mickiewicza jest zakorzenienie w folklorze. Ambicje romantyków – sięgania do skarbnicy mądrości i motywów ludowych – realizują się tu w pełni. Zarówno koloryt wiejski, jak i zagadnienie moralności ludowej wywiedzione z poczucia sprawiedliwości (wina i kara), której strażnikiem są niebiosa, znajdują w większości utworów tego gatunku swoje miejsce. Wszechobecny w balladach jest także element świata nadprzyrodzonego, wzajemnego przenikania się tej rzeczywistości z wymiarem życia ziemskiego. Ballady Adama Mickiewicza szybko zyskały sobie zwolenników i naśladowców. Ich pokłosiem była wielka moda na ten gatunek, nazwana przez historyków literatury balladomanią. Autor najbardziej znanych tekstów, zamieszczonych w l. tomie Poezji osiągnął dzięki nim sławę, uznanie i opinię pierwszorzędnego twórcy literatury.