Publicyści okresu oświecenia

Publicystyka polskiego oświecenia wyrastała z jednej strony z odczucia konieczności zreformowania przestarzałego ustroju Rzeczpospolitej, z drugiej zaś jego zaplecze stanowiły filozoficzne prądy (utylitaryzm). Jednym z pierwszych utworów tego typu było dzieło Stanisława Konarskiego "O skutecznym rad sposobie". Publicystyka koncentrowała się na aktualnych problemach społecznych i politycznych kraju (pogłębiający się kryzys wewnętrzny), konfliktach z sąsiednimi państwami i rozbiorach. Wielcy pisarze podjęli rozpaczliwą walkę o zreformowanie kraju, wzmocnienie wewnętrzne i odnowienie dawnej potęgi militarnej. Swój największy rozkwit miała publicystyka podczas Sejmu Wielkiego, kiedy w formie piśmiennej toczyła się walka na słowa stronnictwa konserwatywnego z reformatorskim. Stanisław Staszic Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego - zostały wydane tuż przed rozpoczęciem obrad Sejmu Wielkiego. Utwór zawierał wskazówki, czym Sejm powinien się zająć i jakie mają być postulaty stronnictwa reformatorskiego: podniesienie stanu wykształcenia; wychowanie obywatelskie i patriotyczne; zniesienie liberum veto; uwzględnienie dobra publicznego przy stanowieniu praw; zniesienie wolnej elekcji; wzmocnienie armii; reforma podatkowa. Przestrogi dla Polski - W tym dziele oprócz powtórzenia postulatów zawartych w poprzednim Staszic nakreślił kształt reform, które według niego należało podjąć aby uczynić Polskę ponownie potęgą. Postulował poprawę życia chłopa (widział w nim człowieka a nie narzędzie) oraz zwiększenie przywilejów mieszczan, którzy powinni móc uczestniczyć w decydowaniu o losach kraju. Staszic podkreślał, że morotem rozwoju państwa jest przemysł, natomiast do upadku doprowadza Rzeczpospolitą magnactwo (rozpusta, chciwość, marnotrawstwo, prywata i pycha). Hugo Kołłątaj Do Stanisława Małachowskiego... - to zbiór listów, będących sumą uwag nad ustrojem i kształtem Rzeczpospolitej. Propozycje reform w nich zawarte to między innymi: wzmocnienie władzy królewskiej, zniesienie liberum veto, reforma podatkowa, utworzenie dobrze wyposażonej armii. Kołłątaj zwrócił uwagę również na niewłaściwe traktowanie poddaństwa ludu w Rzeczpospolitej. Postuluje, aby wszyscy byli sobie równi, według prawa polskiego. Franicszek Jezierski Katechizm o tajemnicach rządu polskiego - to utwór stylem nawiązujący do piśmiennictwa religijnego celnie i złośliwie kompromitujący i wyszydzający anachronizmu ustroju polskiego