Przesłanie "Siłaczki" i jej kompozycja

Przesłanie i kompozycja Siłaczki Poprzez konfrontacje postaw doktora Obareckiego i nauczycielki Stanisławy Bozowskiej Żeromski ukazał dwa modele zachowania wobec haseł pozytywizmu i problemów społecznych w Polsce pod koniec XIX w. On jest człowiekiem biernym, niezdolnym do działa¬nia, łatwo zaprzepaścił dawne ideały. Ona – drobna i krucha – okaza¬ła się jednostką silną i wytrwałą, która potrafi stawić czoła przeciwnościom i do końca, nawet za cenę własnego życia, walczyć o godność i poprawę bytu najuboższych. W istocie oboje ponoszą klęskę, choć – oczywiście – Stasia jest triumfatorką w sferze wier¬ności ideałom i wytrwałości w realizacji zasad moralnych. Zestawienie tak różnych osobowości i dróg życiowych ludzi, którzy wyszli z jednego punktu, wyznawali te same poglądy i prag¬nęli angażować się społecznie na rzecz innych, prowadzi do smutnych wniosków. Stanisława Bozowska odniosła wprawdzie moralne zwycięstwo, ale jej śmierć przerwała dalszą pracę dla ludu. Doktor Obarecki poniósł klęskę w wymiarze etycznym, jednak to on pozostał wśród żywych. Jednostki najbardziej cenne dla społeczeństwa są w zdecydowanej mniejszości, niewiele mogą zdziałać, ale ich trud tym bardziej należy docenić. Takich jak doktor jest znacznie więcej – aptekarz i felczer dbający o swoje interesy, naczelnik poczty i pleban. Udają oni, że nie dostrzegają potrzeb społecznych, uważają, że nie do nich należy poprawa świata, nie robią sobie wyrzutów z powodu bogacenia się kosztem biedaków z Obrzydłówka i okolic. Pisarz ukazuje postawę Stasi jako najbardziej wartościową i godną naśladowania, zaś jednoznacznie potępia konformizm Pawła i jemu podobnych. Z ironią komentuje jego codzienne życie, pustkę duchową i brak zasad moralnych. Żeromski zwraca również uwagę, że trudno realizować ideały pracy u podstaw, program pozytywistów okazał się w praktyce nierealny, trzeba jednak koniecznie dążyć do zmiany sytuacji w kraju. Pisarz wskazuje najbardziej zaniedbane warstwy społeczeństwa i poprzez swój utwór apeluje o reakcję do tych, którzy mogliby odmienić ich los. Siłaczka ukazała się po raz pierwszy w „Głosie” w 1891 r. Jej po¬pularność wzrosła wraz z publikacją w 1895 r. w tomie Opowiadania. Ma przejrzystą konstrukcję: w relację z życia Obareckiego wpleciono epizod o wyjeździe do chorej nauczycielki, zaś spotkanie z nią stało się okazją do wspomnień doktora z czasów studenckich. Kompozycja tekstu ma charakter klamrowy: rozpoczyna się i kończy podobnym „obrazkiem” z życia Pawła. Doskonale przystają one do charakteru środowiska. Autor posłużył się „nazwą mówiącą” Obrzydłówek – to siedlisko małomiasteczkowej miernoty, nudy, niemoralnych postaci wygrywających swoje interesy za wszelką cenę – metodami przemo¬cy, poniżania i wykorzystywania innych. Technika kontrastu i iro¬niczny komentarz dotyczący Pawła Obareckiego prowadzą czytelnika do wniosku, jak należy postępować, że trzeba wykazać się hartem ducha w działaniu i wrażliwością na potrzeby innych ludzi – słabych, biednych, niewykształconych. Opowiadanie Siłaczka ma charakter tendencyjny i dydaktyczny. Ukazuje problemy społeczne i stosunek do nich w perspektywie moralnej. Poucza, która z prezentowanych postaw jest słuszna i godna powielania. Pisarz ukazuje Siłaczkę jako postać piękną i szlachetną, zaś Pawła przedstawia często z ironicznym komentarzem jako osobę godną pogardy. Nie ma zgody między badaczami co do kwalifikacji gatunkowej utworu – raz bywa on nazywany opowiadaniem, innym razem no¬welą. Wydaje się jednak, że pierwszy termin jest tu właściwy. Autor umieszcza w jednym ciągu zdarzeniowym związanym z osobą Pawła opowieść o losach Stasi. Tekst został zaopatrzony w opisy, np. iro¬niczny opis aptekarzowej lub granicząca z techniką psychizacji pejza¬żu hiperbolizowana relacja z burzy śnieżnej, zapowiadająca groźne wypadki, kiedy doktor udaje się do chorej nauczycielki. Narrator poświęca również sporo uwagi duchowym stanom („metafizyce”) doktora. Oczywiście daje się tu zauważyć ostro zarysowany moment kulminacyjny, gdy Paweł rozpoznaje w chorej swoją dawną ukochaną, oraz wyraźne pokrewieństwo utworu z tendencyjną nowelą pozytywistyczną.