Przedstawiciele współczesności

TWÓRCY EPOKI ALBERT CAMUS (1913-1960) Prozaik, dramaturg, filozof i egzystencjalista. Wychował się i wykształcił w Algierze (studiował filozofię). W 1935 r. założył grupę teatralną, był reżyserem i aktorem. Ze względu na radykalne poglądy musiał opuścić Algierię w 1940 r. Okupację przebywał we Francji, gdzie działał w Ruchu Oporu. Po wyzwoleniu pracował jako redaktor i publicysta. W 1957 r. otrzymał Nagrodę Nobla. Zginął w wypadku samochodowym. Najważniejsze utwory literackie to: "Obcy" (1942), "Dżuma" (1947) i "Upadek" (1956). Dorobek filozoficzny stanowią książki: "Mit syzyfa" (1942) oraz "Człowiek zbuntowany" (1952). Pisarz i filozof, który widział absurdalność ludzkiej egzystencji i bunt traktował jako próbę przezwyciężenia absurdu. CZESŁAW MIŁOSZ (ur. 1911) Poeta, eseista, powieściopisarz, tłumacz poezji i Biblii. Urodził się w Szetejniach na Kresach - dziś ziemi litewskiej. Ukończył studia prawnicze w Wilnie. Współzałożyciel grupy poetyckiej Żagary. Debiutował w 1930 r. Przed wojną wydał dwa tomiki: "Poemat o czasie zastygłym" (1933) i "Trzy zimy" (1936). Dwukrotnie wyjeżdżał na stypendia do Paryża (1931, 1934-1935). Pracował w Polskim Radio najpierw w Wilnie, a od 1937 - w Warszawie. Okupację spędził w Warszawie, wydając konspiracyjnie własne utwory pod pseudonimem Jan Syruć oraz antologię poetycką "Pieśń niepodległa". Po wojnie pracował w dyplomacji, najpierw w USA, potem w Paryżu. W 1951 r. odmówił powrotu do kraju, uzasadniając swą decyzję w artykule "Nie" (druk. w "Kulturze" 1951 r. nr 5). Mieszkał najpierw w Paryżu, a od 1961 r. osiadł w Berkeley, prowadząc wykłady z literatury polskiej na Uniwersytecie Kalifornijskim. Otrzymywał prestiżowe nagrody literackie, zwieńczone w 1980 r. Nagrodą Nobla i doktoratem honoris causa na KUL-u w Lublinie. Polska publiczność znała tylko jeden tom poezji Miłosza - "Ocalenie" (1945). Na następne krajowe wydanie czytelnicy czekali aż do 1980 r., kiedy pojawiły się szare i skromne tomiki drugiego obiegu i "Wiersze wybrane" (PIW 1980). Wydał na obczyźnie wiele książek poetyckich, dwie powieści ("Dolina Issy" i "Zdobycie władzy"), tomy esejów, z których najważniejsze to "Zniewolony umysł" (1953), "Rodzinna Europa" (1959), "Ziemia Ulro" (1977) oraz przekłady biblijne. Klasyk poezji polskiej i poeta klasycyzujący, poeta tradycji i prawdy, ciągle odgrywa najistotniejszą rolę jako punkt odniesienia dla młodszej generacji poetów. JERZY ANDRZEJEWSKI (1909-1983) Prozaik i publicysta. Studiował filologię polską na Uniwersytecie Warszawskim. Podczas okupacji brał udział w konspiracyjnym życiu kulturalnym. Od 1976 r. członek KOR-u i współredaktor wydawanego poza cenzurą pisma literackiego "Zapis". Jego powieści przetłumaczono na ok. 30 języków. Najciekawsze to: "Ład serca" (1938), "Popiół i diament" (1948), "Ciemności kryją ziemię" (1957), "Bramy raju" (1960), "Idzie skacząc po górach" (1963), "Apelacja" (Paryż 1968), "Miazga" (wydana poza cenzurą w 1979 r., druk 1981). Twórczość Andrzejewskiego porusza ważne problemy moralne i polityczne, zwraca uwagę skomplikowanym kształtem artystycznym. KONSTANTY ILDEFONS GAŁCZYŃSKI (1905-1953) Poeta, dramatopisarz. Studiował filologię angielską i klasyczną w Warszawie. Członek grupy poetyckiej "Kwadryga", należał do cyganerii artystycznej i znany był z różnych kawałów. W 1930 r. ożenił się z Natalią Awałow - adresatką swoich wierszy. W 1939 r. zmobilizowany, dostał się do niewoli niemieckiej. W 1946 r. wrócił do kraju. Groteski liryczne i dramatyczne Gałczyńskiego ukazywały się w czasopismach, ale po ataku A. Ważyka w 1950 r. przestano je drukować. W latach 1946-1953 powstaje "Zielona Gęś", poematy "Niobe", "Wit Stwosz" oraz wiele wierszy lirycznych i okolicznościowych. Galczyński to jedyny kpiarz i "bluźnierca" w czasach socrealizmu. KRZYSZTOF KAMIL BACZYŃSKI (1921-1944) Urodzony w Warszawie, poległ w pierwszych dniach powstania warszawskiego, 4 sierpnia na placu Teatralnym. Najwybitniejszy poeta pokolenia wojennego, debiutował już jako uczeń gimnazjum im. Stefana Batorego, gdzie w 1939 r. zdał maturę. W czasie okupacji ogłosił podziemnie dwa zbiory poezji: "Wiersze wybrane" (1942) i "Arkusz poetycki" (1944), wysoko ocenione przez Kazimierza Wykę w konspiracyjnym "Miesięczniku Literackim" w Krakowie (maj 1943). W rękopisach przetrwała szczęśliwie cała spuścizna poetycka Baczynskiego (ok. 500 wierszy), pierwszy powojenny wybór jego poezji ukazał się pt. "Śpiew z pożogi", w 1947 r. Poeta wyraził postawę typową dla swej generacji (zrozumienie historycznej chwili, patriotyczny nakaz walki z okupantem, katastroficzne poczucie zagrożenia sensu historii i przeżycia religijne). Na uwagę zasługują subtelne liryki miłosne do żony Barbary. MAREK HŁASKO (1934-1969) Prozaik. Pochodził z rodziny inteligenckiej. Pracował jako kierowca. Po debiucie w 1954 r. zrobił błyskawiczną karierę literacką. W latach 1955-1957 redagował dział prozy w głośnym tygodniku "Po prostu". Współpracował z filmem i był bohaterem licznych skandali. W 1958 r. wyjechał na stypendium do Paryża i podróżował po Europie. Jego zagraniczne wywiady, a przede wszystkim opublikowanie w Paryżu "Cmentarzy" i "Następnego do raju" (1958) spowodowały nagonkę i zakaz powrotu do Polski. Hłasko przebywał w Izraelu (1959-1961), w Europie (1961-1966), w USA (1966-1969), gdzie imał się różnych zajęć. Publikował za granicą. Zmarł prawdopodobnie wskutek przedawkowania środków nasennych. Jego najważniejsze utwory to: "Pierwszy krok w chmurach" (1956), "Następny do raju" (1958), "Wszyscy byli odwróceni" (1964) i przewrotny tom wspomnień "Piękni dwudziestoletni" (1966). Burzliwa i nietypowa biografia zapewniła mu pozycję outsidera w świecie literackim. MIRON BIAŁOSZEWSKI (1922-1983) Poeta, prozaik, dramatopisarz. Studia polonistyczne rozpoczął na tajnym UW, kontynuował je po wojnie. Przeżył powstanie warszawskie i opisał je po upływie ćwierć wieku w "Pamiętniku z powstania warszawskiego" (1970). Po upadku powstania został wywieziony na roboty przymusowe do Niemiec. Pracował dorywczo (na poczcie, jako reporter, jako autor tekstów i piosenek dla dzieci), debiutował jako poeta dopiero w 1956 r. tomikiem "Obroty rzeczy", który od razu przyniósł mu rozgłos. Kolejne tomiki to "Rachunek zachciankowy" (1959), "Mylne wzruszenia" (1961), "Było i było" (1965), "Odczepić się" (1978), "Oho" (1979) oraz tomy prozy: "Donosy rzeczywistości" (1973), "Szumy, zlepy, ciągi" (1976), "Zawał" (1977). Był współtwórcą eksperymentalnego Teatru na Tarczyńskiej (1955-1963), a swoje utwory dramatyczne opublikował w 1973 r. pt. "Teatr Osobny". Tym epitetem nazwać by można całą twórczość Białoszewskiego, jest ona "osobna", nie mieści się w żadnym nurcie literatury współczesnej: jest lingwistyczna, metafizyczna i realistyczna. STANISŁAW GROCHOWIAK (1934-1976) Poeta, dramaturg, prozaik, publicysta. Urodził się w Lesznie Wlkp. Studiował polonistykę w Poznaniu i Wrocławiu. Debiutował jako poeta w prasie literackiej w 1955 r. Pracował w redakcjach róznych pism i wydawnictw, otrzymał kilka nagród literackich - państwowych i społecznych. Pierwszy tomik poetycki, "Ballada rycerska" (1956), skupił uwagę krytyki upodobaniem do brzydoty, co nasiliło się w kolejnych tomach: "Manuet z pogrzebaczem" (1958), "Rozbieranie do snu" (1959), "Agresty" (1963). Motywy choroby, kalectwa, starzenia się, śmierci przyciągały uwagę poety, który tak wypowiadał swoją niezgodę na rzeczywistość. Chętnie sięgał do tradycji baroku. Przyboś nazwał antyestetyczną postawę Grochowiaka "turpizmem" i odtąd nazwa ta objęła także innych poetów (np. Bursę). W późniejszych tomikach, od "Kanonu" (1965), poeta, jak sam powiedział, "ustatecznił się". Pisał także opowiadania i powieści ("Trismus", "Karabiny"), często nawiązując do doświadczeń polskich czasu wojny; jest również autorem licznych dramatów, np. słynnej sztuki "Chłopcy". Poeta zbuntowany wobec konwencji poetyckich, ale zarazem silnie osadzony w tradycji, którą twórczo rozwijał. STANISŁAW LEM (ur. 1921) Prozaik i eseista. Dzieciństwo spędził we Lwowie i tam rozpoczął studia medyczne, które ukonczył w Krakowie w 1948 r. Zajmował się publicystyką, eseistyką i nauką. W latach 70. jego utwory fantastyczno-naukowe zyskały światowy rozgłos. W latach 80. przebywał jako stypendysta w Berlinie i w Wiedniu (1982-1988). W 1985 r. otrzymał Austriacką Nagrodę Państwową, traktowaną jako "wkład w umocnienie wspólnej europejskiej świadomości kulturalnej". Jest doradcą różnych gremiów naukowych. Wydał m.in.: "Dialogi" (1957), "Dzienniki gwiazdowe" (1957,1966), "Śledztwo" (1959), "Powrót z gwiazd" (1961), "Solaris" (1961), "Bajki robotów" (1964), "Cyberiadę" (1965), "Katar" (1976), "Wizję lokalną" (1982). Twórca oryginalnych wizji futurystycznych i filozof, który ukazując różne światy kwestionuje antropocentryczny punkt widzenia. SŁAWOMIR MROŻEK (ur. 1930) Dramaturg, prozaik, satyryk i rysownik. Studiował architekturę i sztuki piękne w Krakowie. Pracował jako dziennikarz i satyryk, współpracował z "Przekrojem", teatrem Bim-Bom w Gdańsku i krakowską Piwnicą pod Baranami. W latach 1959-1963 mieszkał w Warszawie, a od 1963 r. przebywa za granicą we Włoszech, Francji, a obecnie w Meksyku). Protestował publicznie przeciwko interwencji w Czechosłowacji w 1968 r. i przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego w grudniu 1981 r. Najważniejsze utwory to opowiadania "Słoń" (1956), "Wesele w Atomicach" (1959), "Moniza Clavier" (1967) oraz dramaty "Śmierć porucznika" (1963), "Tango" (1964), "Emigranci" (1974). Mrozek jest mistrzem jednoaktówek, autorem cyklów rysunkowych "Polska w obrazach" (1957) i "Przez okulary Sławomira Mrożka" (1968). Jeden z największych "szyderców" w polskiej literaturze. TADEUSZ BOROWSKI (1922-1951) Prozaik, poeta, publicysta. Dzieciństwo spędził na Ukrainie. Jego rodzicom, represjonowanym przez władzę radziecką (matka zesłana na Syberię, ojciec w łagrze), udało się w 1932 r. wrócić do Warszawy. Podczas okupacji pracował jako stróż nocny i uczył się na tajnych kompletach. W 1943 r. został aresztowany z narzeczoną, Marią Rundo, i oboje znaleźli się w Oświęcimiu. W obozie korespondował z Marią i opiekował się nią, a nawet zrezygnował z lżejszej pracy w szpitalu (gdzie zatrzymano go po przebytej chorobie), ażeby ją widywać. Później znalazł się w Dachau, gdzie ciężko chorował i gdzie doczekał wyzwolenia. Wrócił do kraju, ożenił się z Marią i brał czynny udział w życiu literackim. Wstąpił do partii i chociaż jego proza została na zjeździe szczecińskim Związku Literatów Polskich publicznie potępiona, w latach 1949-1950 pełnił funkcję referenta kulturalnego w Berlinie Wschodnim. W 1951 r. umarł śmiercią samobójczą. Twórczość jego stanowią wiersze "Gdziekolwiek ziemia..." (1942) oraz opowiadania, wydane w tomach: "Pożegnanie z Marią" (1948) i "Kamienny świat" (1948) - wstrząsający obraz człowieka zlagrowanego. TADEUSZ GAJCY (1922-1944) Poeta, tłumacz, prozaik, dramatopisarz, krytyk literacki. Od 1941 r. studiował polonistykę na tajnych kompletach UW. Żołnież AK, zginął w powstaniu na Starym Mieście. Otrzymał nagrody literackie na podziemnie organizowanych konkursach - za wiersz "Wczorajszemu" oraz za utwór "Rapsod o Warszawie". Pod pseudonimem Karol Topornicki ogłosił w 1943 r. tom poezji "Widma", w 1944 - "Grom powszedni". Pośmiertnie wydano poezje i dramat "Homer i Orchidea" dopiero w 1952 r. Jako wyraziciel programu "Sztuki i Narodu", polemizował z literackimi poprzednikami, zarzucając poetom Skamandra bezideowość i koniunkturalizm, Awangardzie Krakowskiej - "ekwilibrystykę intelektualną". Poetów swojej generacji uważał za kontynuatorów katastrofizmu i żądał od nich postawy czynnej - heroicznej zgody na tragizm losu. TADEUSZ RÓŻEWICZ (ur. 1921) Poeta, dramatopisarz, prozaik. W czasie okupacji pracował fizycznie, ukończył tajny kurs podchorążych, walczył w oddziałach partyzanckich AK (1943-1944), ogłosił powielony zbiór poezji "Echa leśne" (pod pseudonimem Satyr). Po wojnie studiował historię sztuki na UJ. Od 1968 r. mieszka we Wrocławiu. Otrzymał kilka nagród państwowych. Pierwszy zbiór poetycki - "Niepokój" (1947) - zwrócił uwagę krytyki odmiennoscią od poezji okupacyjnej: złożyło się na to nie tylko "porażenie" wojną i śmiercią, próby wydobycia się z obsesyjnych wspomnień i lęków, poczucie obcości wśród żywych, ale i nowy sposób artykulacji poetyckiej: powściągliwej, wyzbytej metafory, wypowiedzianej poetyką "ściśniętego gardła" i nową wersyfikacją. Wierny tej poetyce pozostał Różewicz we wszystkich kolejnych tomikach. Warto zwrócić uwagę na obecność wielu motywów sakralnych w tej poezji programowo ateizującej; jest to sposób podejmowania problematyki moralnej, zawsze obecnej w twórczości Różewicza. WŁADYSŁAW BRONIEWSKI (1897-1962) Poeta i tłumacz. Pochodził z rodziny inteligenckiej o dużych tradycjach patriotycznych. Legionista, brał udział w kampanii 1920 r. W dwudziestoleciu międzywojennym zbliżył się do kół lewicy i choć nie wstąpił do partii, brał udział w wielu akcjach prowadzonych przez KPP, a nawet przebywał dwa miesiące w więzieniu, aresztowany z całym zespołem "Miesięcznika Literackiego" (1929-1931). W 1939 r. znalazł się jako ochotnik poszukujący swej jednostki wojskowej we Lwowie. Aresztowany przez NKWD, przebywał w więzieniach we Lwowie, w Moskwie i Saratowie. Zwolniony we wrzesniu 1941, zatrzymał się w Kujbyszewie, gdzie współredagował pismo "Polska", następnie wstąpił do armii Andersa i wraz z nią ewakuowany przebywał na Bliskim Wschodzie. W 1943 r. pracował w Jerozolimie jako redaktor techniczny pisma "W drodze". W 1945 r. wrócił do kraju. W tych latach powstały - ze wspomnień wojennych i tułaczki - najpiękniejsze zbiory wierszy: "Bagnet na broń" i "Drzewo rozpaczające", cenzurą objęte były jednak aż dotąd jego wiersze więzienne, tzw. lwowskie. Zmarł 10 lutego 1962 roku.