Przedstawiciele renesansu i ich twórczość

Na zachodzie odrodzenie zapoczątkowali: • Dante Alighieri 1265 - 1321 • Petrarka 1304 - 1347 • Jan Boccacio 1313 1375 • Erazm z Roterdamu - Holandia • Wiliam Szekspir - Anglia • Franciszek Rabelass - Francja • Michał Anioł 1475 - 1564 • Rafał Santi 1483 - 1520 • Leonardo da Vinci 1452 - 1519 Dante Alighieri - poeta z Florencji 1. Kontynuator postępowych osiągnięć średniowiecza 2. Boska komedia to suma średniowiecznej wiedzy filozoficznej, w której dał obraz walki pomiędzy feudałami a wzbogaconym mieszczaństwem: gibelinami a gwalfami 3. Pisał w języku narodowym "Boska komedia" składa się z 3 części: "Czyściec", "Piekło", "Raj", każda po 33 pieśni. Wergiliusz i Bice oprowadzają poetę po wszechświecie. Człowiek poznaje zło i dobro. Pragnie odrodzić moralnie świat. Wszystkich przeciwników politycznych skazał Dante na męki piekielne. Celem Dantego było ukazanie człowiekowi możliwości odrodzenia moralnego, oczyszczenia z win, a taką szansę stwarza miłość (humanizm). Petrarka- poeta prozaik, twórca sonetów "Do Laury" (kobieta idealna). Pisał wiersze miłosne i refleksyjne, w języku włoskim i w klasycznej łacinie. Wzorował się na Horacym. Boccacio - Poeta prozaik, napisał "Dekameron" zawierający 100 nowel o tematyce miłosnej w nastroju pogodnym, wesołym i frywolnym; opowiadanie "Sokół" Cervantes - romans pasterski "Galatea", a najbardziej znany to "Don Kichot", który stał się synonimem nieżyciowego idealisty. Kalimach - nauczyciel króla Jana Olbrachta Szekspir - "Makbet"- dramat o mechanizmie władzy • krytyka władców feudalnych • zdemaskowanie zbrodnii • żądza władzy bez względu na dobro narodu • antymonarchizm • szekspirowska koncepcja losów ludzkich - pisarz twierdził, że kształtowanie się losów człowieka zależy od istniejącej sytuacji historycznej Makbet jako utwór antyfeudalny: ukazał zbrodnię, intrygi, jako metodę zdobywania władzy oraz tyranię jako metodę jej sprawowania. Jan Kochanowski - II pokolenie twórców 1. okres studiów 2. okres dworski 3. okres czarnoleski Twórczość: 1. fraszki (błahostki): krótki utwór wierszowany wyniesiony z antycznego epigramatu • autobiograficzne • autotematyczne • filozoficzne • obyczajowe • filozoficzno-refleksyjne • miłosne • patriotyczne 2. pieśni: V "O spustoszeniu Podola" IX - nieuleganie namiętności, stoicyzm i epikureizm w jednym, rozumne korzystanie z uciech życia XXIV - nawiązanie do antyku, epikureizm i stoicyzm, parafraza "Ody do mecenasa" Horacego XII - utwór ma charakter refleksyjny, pierwsze wersy o sławie i cnocie, której nie można kupić "Czego chcesz od nas Panie" - pochwała Boga "Serce roście" - zmiana pór roku radością podmioty lirycznego, szczęście, refleksja nad tym jak żyć aby być szczęśliwym "Pieśń świętojańska o Sobótce" - cykl 12 pieśni śpiewanych przez 12 panien, pieśń panny XII - jest to parafraza utworu Horacego "Wsi spokojna wsi wesoła", życie na wsi daje radość, arkadia, sielanka, idealizacja obrazu pieśń panny VI - ukazuje wieś w okresie żniw i suszy, przewaga opisów krajobrazu nad opisami ludzi, podmiot liryczny raz jest współ wykonawcą a raz obserwatorem, uprawdopodobniony obraz arkadyjski Idealny wzorzec osobowy to oracz. 3. dramat: "Odprawa posłów greckich" - wystawiono 12 stycznia 1578 na ślubie Jana Zamoyskiego i Krystyny Radziwiłłówny, na weselu obecni byli posłowie i para królewska, sztuka powstała prawdopodobnie 1565-6, nie jest to więc tekst okolicznościowy co świadczy o uniwersalizmie utworu, nawiązaniem do antyku jest sama forma: dramat (nie ma Exodosu i Paradosu), wykorzystanie mitu i "Iliady" jako źródła mitu, Troja może symbolizować każde państwo i miasto, główny problem to odpowiedzialność jednostki za państwo, zestawione są dwie postawy: Aleksandra (Parysa) i Antenora. Parys jest partia wojny, chce zatrzymać Helenę nie licząc się z losem państwa. Po przegranej Antenora w rodzie jest on do końca wierny ojczyźnie. Ważne są wypowiedzi chóru: "Ci, którzy Rzeczpospolita władacie..." Cechy: • zachowanie 3 jedności • postać posłańca, który właściwie gra kilka ról • uniwersalizm 4. treny: utwór antyczny, oddaje żal po śmierci. Bohaterem trenów Kochanowskiego jest dziecko co jest ewenementem (oprócz Urszulki bohaterem jest też ojciec Kochanowskiego). 1578(9) umiera Urszula a później jej siostra Helena, wcześniej Ojciec i brat Kacper, jest to okres załamania wartości przekazanych w pieśniach Tren I - pierwiastek antyczny w bezpośrednim zwrocie do twórców antycznych; Urszula - ptaszek zabity przez smoka Tren V - Urszula - Oliwka, postać Persefony(antyk) Tren VI - porównanie Urszula - Safona; Urszula była dziedziczką talenty Kochanowskiego, Postać Urszuli jest udoroślona Tren IX - wyraz kryzysu, wzrastająca żałość, rozum i zwątpienie w niego Tren X - wyraz kryzysu, łańcuch pytań "Gdzie jesteś Urszulo..", odwołanie do różnych wyobrażeń filozoficznych o życiu po śmierci; "Gdziekolwiek jesteś jeśli jesteś.." - zwątpienie w religię Tren XI - fraszka "O cnocie" jest nic nie warta, pobożność jest zła, nie warto być dobrym, negacja optymizmu Tren XIX - (sen) ukazuje się Kochanowskiemu jego zmarła matka z Urszulą na rękach, śmierć Urszulki była dla niej samej dobra, uchowała ją przed smutkami życia, wartości renesansu mogą pomóc w cierpieniu 5. "Psałterz Dawidów" - zaczęty w 1571, wydany 1579. Tłumaczenie psalmów, połączenie chrześcijaństwa i antyku; Bóg gromowładny, Bóg jako ojciec wszystkich ludzi; pytania retoryczne, zdanie wykrzyknikowe podkreślają emocjonalny charakter wypowiedzi; Psalmy to właściwie parafrazy, teksty o wysokiej wartości artystycznej Religijność poety to nie tylko tolerancja, ale także poszukiwanie zgody pomiędzy różnorodnymi systemami teologicznymi i filozoficznymi. Kochanowski to poeta - humanista, wielostronna twórczość pod względem tematyki i formy. Mikołaj Rej "Krótka rozprawa między 3 osobami: panem, wójtem i plebanem" - wydane w 1543 pod pseudonimem Ambroży Korcz - Obrożek. Ukazany jest obraz (smutny) Rzeczypospolitej [literatura społeczna] "Wizerunek własny - żywot człowieka poczciwego" - 1558 - nawiązanie do twórczości antycznej; pierwsza próba wyłożenia poglądu na świat ze stanowiska świeckiego "Zwierzyniec" - zbiór 8 wersowych epigramatów, galeria ówczesnego życia politycznego i kulturalnego (wzory, anegdoty, przykłady) "Żywot człowieka poczciwego" - utwór składa się z 3 ksiąg, które ukazują 3 okresy życia człowieka: dzieciństwo i młodość, wiek dojrzały, starość. Księga I rozważa problem wychowania dzieci, II wybór stanu i obowiązków z tego płynących, III problemy etyczne widziane z perspektywy eschatologicznej (zza grobu) Człowiek wpisany jest w naturę i rozumnie czerpie z niej korzyści, jest ogniwem w biologicznym cyklu nieustannego odnawiania. Kluczem do zrozumienia życia jest zrozumienie, że życie człowieka związane jest z ziemią, jej uprawą i prawami. Styl: występują zwroty o silnym zabarwieniu emocjonalnym, paralelizm szyków składniowych [czyli powtarzanie danych wyrazów i ich ciągłym rozszerzaniu w następnym powtórzeniu] Publicystyka renesansowa: 1. Andrzej Frycz - Modrzewski - "O poprawie Rzeczypospolitej" - problem nierówności obywatela wobec prawa 2. Piotr Skarga - "Kazania sejmowe" - wydane w 1597 w większym zbiorze "Kazania na Niedzielę i święta całego roku"; jest to traktat polityczny; Choroby Rzplitej: • brak miłości ojczyzny • spory wewnętrzne • tolerowanie herezji • słaba władza króla • zły system prawny • grzechy i złości jawne W kazaniu II Ojczyzna ukazana jest jako matka z tymi chorobami lub jako tonący okręt; obywatele dostawali wszystko a sami nie dawali nic. Antyteza [ długie zdanie a następnie negujące je krótkie] Odwołania do Biblii 3. Sęp Szarzyński - "O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem światem i ciałem" - obraz świata i człowieka, który jest wątły, rozdwojony w sobie.