Problem żydowski w lietraturze pozytywistycznej

I. KWESTIA ŻYDOWSKA W LITERATURZE POZYTYWISTYCZNEJ – sytuacja mniejszości żydowskiej, problem nietolerancji, asymilacja jako postulat trudny do zrealizowania (przyczyny). 1. Motyw Żyda w literaturze przedromantycznej - Jankiel z “Pana Tadeusza” - “Nie-Boska komedia” – grupa przechrztów; TOLERANCJA – nieprzeszkadzanie komuś w przekazywaniu, wyznawaniu własnych poglądów; nie musimy ich uważać za swoje, mogą się nam one nie podobać. 1. W XIX wieku do utworów poruszających tematykę żydowską należą: - “Mendel Gdański” M. Konopnickiej; - “Ogniwa” E. Orzeszkowej; - “Lalka” Bolesława Prusa; Jeden z punktów programowych polskich pozytywistów była asymilacja, czyli równouprawnienie Żydów. Zaborcy w celu dalszego osłabienia społeczeństwa dążyli do przeciwstawienia sobie różnych jego grup. Dlatego pozytywiści występowali solidarnie w imię zasad demokracji przeciw tym tendencjom, choć dostrzegali niekorzystny proces przejmowania przez kapitał żydowski i niemiecki kontroli nas sporą częścią gospodarki narodowej. Żydzi gromadzili kapitał, co nie podobało się Polakom. To właśnie przez Żydów nie powstało silne, polskie mieszczaństwo. Lata 80. XIX wieku to okres nasilenia się niechęci do Żydów. Społeczeństwo polskie postrzegało ich jako ludzi, którzy dla majątku są w stanie zrobić wszystko, którzy są pazerni, chciwi. Były to dość powierzchowne oceny i sądy, które prowadziły do błędnych wniosków. Ostatecznie przecież Żyd nie decyduje się na sprzedaż zegaru. Ma on dla niego większą wartość niż pieniądze (“Ogniwa”). Czy wszyscy nienawidzili wtedy Żydów? Oczywiście, że nie. Niektórzy byli gotowi stanąć po ich stronie, np. student, który zasłania sobą Żyda. (“Mendel Gdański”) Różnice w ocenie wynikały z tego, że ci ludzie znali daną osobę, konkretnie antysemitę. Wiedzieli więc jaki naprawdę jest. U podstaw nietolerancji, nienawiści i niechęci do kultury należą NIEWIEDZA I NIEZROZUMIENIE. Nienawidzimy tego, czego nie znamy, co jest obce. Czy jednak wszystko od razu musi być WROGIE? Kultura żydowska była specyficzna, podtrzymywana przez Żydów. Nie mieli państwa, więc pozostała im jedynie wiara, religia, kultura, która została odrzucona przez Polaków. Mendel Gdański jest swój, ponieważ: - tu pracuje, żyje, jest uczciwy; - współżyje z ludźmi. Asymilacji muszą chcieć obie strony, a Polacy są narodem trudnym do przekonania. Żydzi natomiast mogą chcieć asymilacji, ale w obliczu nasilających się prześladowań – zmienią zdanie. “Ogniwa” są natomiast opowiadaniem obrazującym odradzającą się więź między dawnym sługą, a panem z Polski. Związani oni byli tymi samymi doświadczeniami, np. mają dzieci, które poszły w świat. Są ludźmi z innych sfer, kultur, ale tyle ich łączy, np.: - te same doświadczenia, - odczuwanie: - żalu, - tęsknoty, - radości. W ten sposób narodziła się więź tak silna, że Żyd musiał iść na pogrzeb ‘przyjaciela’. 1. W świetle nowel nietolerancja nie ma sensu. Polacy wyrobili sobie zdanie. Swoją drogą błędne, które prowadzi do aktów agresji. Poza tym – pewnie w jakimś stopniu zazdrościli Żydom ich skuteczności w działaniu, pracowitości, solidarności, zgromadzonego kapitału.