Problem władzy w "Szewcach"



Problem władzy Rozpatrywane przez Witkacego hasło „władza” prowadzi do ciągu skojarzeń, wśród których na czoło wysuwają się: przewrót, zmiana, postęp, ustrój. Jak już wspominaliśmy, celem bohaterów utworu jest zdobycie władzy i jej posiadanie. Czym jest dla nich władza? Czy wszyscy pojmują ją podobnie? Jak sytuacja sprawowania rządów wpływa na człowieka? Niewątpliwie pojmowanie władzy w Szewcach ma u podstaw zna¬czenie polityczne. Sprawować rządy, być u steru społeczeństwa, na¬rzucać swoją wole, korzystać z przywilejów związanych z zajmowa¬ną pozycją, mieć decydujący głos w każdej sprawie – to ambicja i marzenie bohaterów o różnych poglądach i orientacjach politycznych. Z władzą wiążą się nie tylko zaszczyty i poczucie wyższości, ale i róż¬norodne profity. W gąszczu określeń z nią związanych umknęło zasa¬dnicze: możliwość wprowadzania w czyn idei. Okazuje się jednak, że ten element nie jest tu pierwszorzędny. Po dokonaniu przewrotu szewcy zapominają, o co im naprawdę chodziło, skupiają uwagę na korzystaniu z dobrobytu, do którego tak tęsknili, drażni ich stanowi¬sko Sajetana uparcie przypominającego o idei, cierpiącego z powodu jej braku. Wszelkie filozofowanie jest odbierane jako zagrożenie, stąd decyzja o pozbyciu się Sajetana. Władza w Szewcach ma także inne znaczenie: być we władzy na¬miętności, podporządkować się silnej osobowości, demonicznej ko¬biecie, a więc – ulec biologii, słabości psychicznej, poddać się działa¬niu popędu. W takich wzajemnych uwikłaniach pozostaje dwoje bo¬haterów: prokurator Scurvy i Księżniczka Irina. Marzenie o władzy przewija się od początku dramatu. Szewcy nie akceptują swojej sytuacji, buntują się przeciwko wyzyskowi, pracy na rzecz bogatych, zazdroszczą im wystawnego stylu życia, którego symbolami są „ładne dziwki” i „dużo piwa”. Księżna Irina Wsiewołodowna jest dla nich tyleż znakiem wybujałej płciowości, kobiety niebezpiecznej, co niedościgłym obiektem pożądania, osobą atrakcyj¬ną pod względem fizycznym, ale i dlatego, że reprezentuje bardzo sil¬ną osobowość. Osiągnięty cel – przewrót i zdobycie władzy – pociąga za sobą korzystanie z dobrobytu (kosztowny wystrój gabinetu, bo¬gate, choć pozbawione gustu stroje, wymyślne potrawy) oraz utratę idei. Dążenie do równości, które było motorem przemian, przestało się liczyć. Jedną sytuację nierówności zastąpiono inną. Postępowanie szewców potwierdza przypuszczenia Scurvego –władza ich odmienia. Stają się podobni do tych, przeciwko którym się buntowali. Ideał władzy służącej dobru ogólnemu nie istnieje. Ze zdobyciem władzy wiąże się zagrożenie demoralizacją, zakła¬maniem, chęcią zysku, akceptacją niesprawiedliwości i wyzysku. Jak widać, władza sprawowana przez Scurvego i szewców rozu¬miana jest podobnie. Potrafi zmienić człowieka, zniszczyć wzniosłe ideały, jest w swojej istocie niezmienna. Ktokolwiek ją osiągnie, po¬pada w uzależnienie do niej samej, nie jest w stanie bronić swojej toż¬samości, staje się „człowiekiem władzy”. W efekcie jej podlega, jest przez nią we wszystkim zdeterminowany, zostaje bezwolną marionet¬ką, kukłą, która z istoty swej skazana jest na podporządkowanie, ule¬ga manipulacji. Mechanizm władzy jest silniejszy od człowieka, niszczy jego indywidualizm. Bez trudu można tu dostrzec fascynację Witkacego Makbetem W. Szekspira, choć – oczywiście – kontekst rozważań i sposób ujęcia są odmienne. Na oddzielny komentarz zasługują działania Księżnej Inny. Jej płciowość, seksualność, wybujałość erotyczna jest narzędziem, spo¬sobem walki o władzę. Właśnie te wyolbrzymione atrybuty kobieco¬ści mają stanowić podstawę nowej rzeczywistości – szczęśliwego ustroju opartego na dominacji kobiet – matriarchatu. Na gruzach do¬tychczasowych ustrojów powinien powstać taki, który odda rządy ko¬bietom. Księżna udowodniła już swoją postawą siłę kobiecości – sła¬bość i uległość Scurvego ma swoje źródła w namiętności, którą budzi w nim kobieta. Irina jest odbierana przede wszystkim przez prymat jej płci. Hiperbolizacja jej seksualności (zachowanie, słownictwo, ubiór), sadystyczne znęcanie się nad Scuryym ukazują cechy przyszłej wła¬dzy. Jej triumf jest jednak chwilowy. Kiedy Księżna zwycięża osta¬tecznie, kiedy Sajetan w zachwycie i uwielbieniu wynosi ją jako wcie¬lenie wiecznej kobiecości, „wszechbabia”, spuszcza się na nią z góry „druciana klatka, jak dla papugi – Księżna zwija skrzydła” [...]. Fe¬niks, Rajski Ptak zostaje zredukowany do roli papugi [...].8 Przerażającą perspektywę odsłania również wejście na scenę Hiper-Robociarza oraz dygnitarzy, którzy reprezentują nową epokę, rewolucję naukowo-techniczną. Można się spodziewać nowego reżimu, tym razem opartego na władzy biurokratów i techników. Sprawy spo¬łeczne nie będą załatwione, wszystko zostanie jak dawniej. Zmieni się tylko personalna obsada wysokich stanowisk i głoszone hasła. Witkacy obnaża mechanizm władzy, który każdorazowo prowadzi do uwikłania rządzących i zaprzedania ideałów. Ktokolwiek będzie ją sprawował – ulegnie jej zniewalającemu działaniu, wystarczy mu fa¬scynacja nią i płynące stąd korzyści. Władza wyzwala więc obłudę, kształtuje egoistyczne postawy, zabija indywidualizm i troskę o spo¬łeczeństwo. Dążenie do lepszej przyszłości dla ogółu poprzez przeję¬cie władzy jest więc fikcją, nierealną mrzonką. Kolejne przewroty nie są w stanie załatwić problemów społecznych. Odwracają tylko dotychczasowy układ sił. Zniszczenie indywidualizmu i wrażliwości jednostki prowadzi do upadku kultury. Naturalną konsekwencją tego stanu rzeczy będzie zagłada ludzkości. Władza jest więc ukazana w negatywnym świetle, z wszelkimi niebezpieczeństwami, które za sobą pociąga i pesymistyczną perspektywą na przyszłość – nie zała¬twi palących problemów.

Problem władzy w "Szewcach"

Materiały

Niezłomna wierność ideałom Niezłomna wierność ideałom - fanatyzm, imperatyw, postawa nierealistyczna, dobrowolny wybór Wielu bohaterów literackich stawało przed dokonaniem trudnych wyborów moralnych. Wybierając określoną drogę, kierowali się z reguły własnymi ideałami, sumieniem i dobrem ogółu. Wierność ideałom postaram się ukazać na przykładzie trudnych wyborów: Tomasza...

Tuwim jako przedstawiciel Skamandrytów - pocz¹tkowo najpe³niej wype³nia³ wszystkie niepisane zasady twórczoœci Skamandra: optymizm i obrazy codziennego ¿ycia („Do krytyków\"), nawet stworzy³ nowy typ bohatera, mieszkañca miasta zajêtego w³asnymi sprawami; wypowiedzi swoje maksymalnie uproœci³ i u¿ywa³ jê...

Sentymentalizm - prąd oświecenia Sentymentalizm jako pogląd kulturowy i kierunek literacki w Europie i w Polsce. Sentymentalizm jest prądem, który narodził się w Europie jako opozycja do klasycyzmu. Filozoficznym podłożem sentymentalizmu były tezy empiryzmu i sensualizmu., uznające doświadczenia zmysłowe jako jedyną wiarygodną drogę poznania. Poznawana w ten sposób rzeczywisto...

Portret inteligenta w literaturze polskiej Portret inteligenta w literaturze polskiej Literatura każdej epoki kształtuje pewne wzorce osobowe, przedstawia bohaterów, którzy reprezentują pewne określone poglądy, sposób myślenia i zachowania. Na przykład literatura średniowieczna wykreowała dwa podstawowe wzorce osobowe: ideał rycerza i średniowiecznego ascety. W epoce renesansu funkcjonu...

Przyczyny energochłonności PRZYCZYNY ENERGOCHŁONNOŚCI 1. w dalszym ciągu niekorzystna struktura przemysłu, zbyt duży udział górnictwa i hutnictwa; 2. zacofanie technologiczne przemysłu; 3. duże straty ponoszone w gospodarce komunalnej, na skutek wykorzystywania pierwotnych nośników energii w nieefektywnych indywidualnych paleniskach; 4. niski stopień gazyfikacji g...

Mieszczanie i wieś w "Przedwiośniu" “PRZEDWIOŚNIE” S. ŻEROMSKIEGO Przedwiośnie polskiej państwowości Wiosna to odzyskanie wolności, rozkwit na nowo państwa polskiego po 123 latach niewoli. Utwór stanowi sumę obserwacji politycznych i społecznych, państwowości, która narodziła się na nowo. Konfrontacja mitu szklanych domów z rzeczywistością. Śledząc losy Cezare...

Funkcje języka 29. Funkcje języka na wybranych przykładach tekstów naukowych, publicystycznych i literackich. Podstawową funkcją tekstów językowych, mówionych lub pisa¬nych, jest porozumiewanie się ludzi, czyli komunikowanie się. Tę funk¬cję nazywamy funkcją komunikatywną. Występuje ona w kilku odmia¬nach. Najważniejsza z nich i najczęściej...

Rola publicystyki w pozytywiźmie Rola publicystyki w kształtowaniu się idei pozytywistycznych. Prasa odegrała ogromną rolę w kształtowaniu się idei pozytywistycznych. Zastępowała ona likwidowane instytucje kulturalne i naukowe. Mogła przybliżyć ludziom sytuację polityczną i społeczną. Wśród prasy wyłoniły się dwa ugrupowania: \"Stara prasa\" i \"Młoda prasa\". Większość pisa...