Problem ekonomiczny w prozie pozytywistycznej

Problemy ekonomiczne w kraju po 1864 r. (na podstawie zaboru rosyjskiego) w świetle prozy pozytywistycznej (nowelistyka, “Lalka”, “Nad Niemnem”): • polska wieś po 1864 r. (sytuacja gospodarcza, problem władzy, problem edukacji) • sytuacja szlachty • przemysł i handel uwłaszczenie chłopów (ale nie wszystkich) rusyfikacja szkół, sądów, urzędów uczestnicy powstaniawięzienie, Sybir lub kara śmierci represje ekonomiczne: podatki kontrybucje przymusowy wykup posiadłości konfiskaty dynamiczny rozwój przemysłu i miast bankructwo szlacheckich majątkówskutek uwłaszczenia (musieli opłacać chłopów) “Powracająca fala” B. Prus- gospodarka kapitalistyczna z elementami feudalizmu- wielkie majątki ziemskie, brak kapitału na własną działalność (Gocłowski), bezrobocie Pracodawca (G. Adler): może dowolnie obniżać zarobki ponieważ jego firma jest jedynym źródłem utrzymania, nie zapewnia opieki medycznej ani socjalnej, dyskryminuje Polaków. Robotnicy żyją w nędzy, są zagrożeni bezrobociem, bezradni wobec wyzysku. Nie chroni ich żadne prawo. H. Sienkiewicz “Szkice węglem”- Chłopi (np. Wawrzon Rzepa, jego żona) są bezradni wobec carskiej administracji, nie znają swoich praw. Są ciemni, zacofani, naiwni. Mimo uwłaszczenia sytuacja chłopów nie zmieniła się na lepsze. Nie orientują się w nowych warunkach społecznych, nie znają prawa. Są pozostawieni własnemu losowi. Stają się ofiarami carskiej administracji i urzędników gminnych (Zołzikiewicz). Szlachta nie interesuje się sprawami chłopów, przyjmuje zasadę nieinterwencji- usprawiedliwienie własnej bierności.. “Tadeusz” E. Orzeszkowej- Nędza, ciemnota służby folwarcznej pracującej ciężko na pańskim polu, nie mogącej zapewnić opieki swoim dzieciom. “Mendel Gdański” M. Konopnicka, “Ogniwa” E. Orzeszkowa- Handel skupiony jest w większości w rękach żydów- powód do antysemityzmu. “Lalka” B. Prus- Polscy mieszczanie nie są zdolni do działalności gospodarczej, potrafią tylko zazdrościć tym, którym się udało, np. Żydom (Szlangbaum). Większość społeczności miasta żyje w ubóstwie- Powiśle. “Nad Niemnem” E. Orzeszkowa Dwory szlacheckie po powstaniu musiały dostosować się do nowej sytuacji ekonomicznej (uwłaszczenie chłopów). Wiele dworów upadło, wielu ziemian poległo w powstaniu, wielu zesłano na Syberię. Ich majątki skonfiskowano na rzecz skarbu carskiego. Polacy nie mogli kupować ziemi na Litwie. Obowiązkiem patriotycznym było tą ziemię utrzymać. Mimo problemów finansowych (podatki, kontrybucje, spłata rodzeństwa) dokonał tego Benedykt Korczyński. Jego opieka nad chłopami spowodowała represje ze strony władz i musiał z tego zrezygnować. Zygmunt Korczyński nie interesuje się obroną majątku przed konfiskatą. Chce sprzedać ziemię i wyjechać za granicę. Trudna sytuacja po powstaniu spowodowała zaostrzenie stosunków między dworem i chłopami.