I Wojna Światowa zmieniła ukształtowanie i pozycję państw europejskich. Duże znaczenie miała także rewolucja październikowa w Rosji. Wzbudziła ona nadzieje wśród proletariatu innych państw, stanowiła początek niepokojów. Zakończenie I Wojny Światowej wyzwoliło dążenia niepodległościowe i zamknęło epokę kolonializmu. Do przekształcenia nowej rzeczywistości przyczyniły się także rozwój nauki i techniki, wzrost komunikacji, pojawienie się lotnictwa, upowszechnienie radia, itp.. Doprowadziło to do umocnienia pozycji człowieka w świecie, dało mu jasne perspektywy na lepsze jutro. Wciąż jednak nie potrafiono rozwiązać konfliktów panujących w społeczeństwie. Wyraźnie zarysował się kryzys filozofii młodopolskiej. Do głosu doszedł materializm dialektyczny. Twierdził on, że możliwości poznawcze rozumu człowieka są nieograniczone. Materializm chciał poznawać wszystko. Człowiek, według materialistów, zdominowany jest przez czynniki społeczne, określające go, jego cele i pragnienia oraz miejsce (koncepcja historyzmu). Świat jest "materialny", stosunki gospodarcze decydują o życiu społecznym; finanse determinują sztukę, religię, filozofię. Stosunki społeczne określa w każdym etapie dziejów grupa posiadająca środki produkcyjne. Jeżeli zmiany stosunków produkcji nie dokonują się płynnie i harmonijnie, to dochodzi do przewrotu, rewolucji. Marksiści zanegowali dotychczasowy kapitalizm, a nawarstwiające się konflikty doprowadziły do przewrotu. Marksizm miał swój znaczący wpływ na literaturę. Jedni twórcy popierali go, inni negowali, uważając za niszczący. Materializm przeciwstawiał się nowemu neopozytywizmowi. Badał on rzeczywistość tylko w tych dziedzinach, w których do głosu dochodził emipryzm (czyli poznawanie przez zmysły). Z modernizmu wywodzi się intuicjonizm Bergsona. Neguje on wartość nauki, podważa proces poznawania świata za pomocą intelektu. Świat można poznać jedynie za pomocą intuicji, tylko ona daje prawdziwy obraz rzeczywistości, bez żadnych zniekształceń i deformacji. Bergson dopatrywał się analogii między rzeczywistością a organizmami biologicznymi (rzeczywistość żyje, ma świadomość, itp.). Rozwojem świata rządzi irracjonalny pęd życiowy (elan vital). To on stymuluje rozwój, nieustanne zmiany i przeobrażenia. Artyści mają zdolność do wyczuwania i wyrażania tego pędu. Życie człowieka pełne jest zdarzeń. Ten, kto kieruje się własnymi myślami i pragnieniami, jest wolny. Ten, kto poddaje się opini społecznej, traci swoją wolność. Na tym opiera się witalizm. Intuicjonizm miał duże znaczenie i wpływ na twórczość Leśmiana i Prousta ("W poszukiwaniu straconego czasu"). Egzystencjalizm badał rolę i miejsce człowieka w świecie. Jego twórcy - J. P. Sartre, A. Camus i M. Heidegger uważali, że człowiek istnieje, lecz jest wolny i zawieszony w kosmosie. Dlatego przeżywa tak liczne lęki egzystencjalne (przed życiem i śmiercią, przed nieszczęściem, itp.). Ciągłe poczucie zagrożenia, trwoga, samotność sprawiają, że życie ludzkie staje się absurdem, że każdy człowiek egzystuje oddzielnie i nigdy nie pozna prawdy o drugim człowieku. Człowiek, według egzystencjalistów, nie jest zdeterminowany przez jakieś czynniki, to on sam wyznacza sobie cele, to on jest odpowiedzialny za swoje życie moralne. Niepokój, poczucie samotności i trwogi, troska, świadomość śmierci, przekonanie o kruchości życia, pesymizm i niepokój egzystencjalny - to wszystko wyraża się w twórczości jednego z twórców egzystencjalizmu - Heideggera. Relatywizm poznawczy wyrażał sceptyczne podejście do możliwości poznawczych człowieka. Duże znaczenie miała koncepcja H. Poincere, zakładająca ograniczoną rolę poznawczą nauki. Nauka nie daje żadnych informacji na temat rzeczy badanych, pozwala natomiast ustalić jedynie związki między rzeczami badanymi. W tym nurcie mieści się koncepcja Williama Jamesa, zwana pragmatyzmem. Poznanie ludzkie ma charakter praktyczny, oceniać je należy z punktu widzenia przydatności dla potrzeb ludzkich. Obie powyższe teorie podkreślają względność wiedzy i podważają możliwości poznawcze człowieka. Odkrycia nauki zachwiały dotychczasową filozofią (szczególnie duży wpływ miała teoria względności Einsteina). Równocześnie rozpoczął się rozwój psychologii, zapoczątkowany przez Freuda, a kontynuowany przez jego uczniów, Junga i Adlera. Położono duży nacisk na na czynniki psychiki człowieka, znajdujące się poza jego świadomością. Powstała w ten sposób teoria psychoanalizy Freuda. Freud, zastanawiając się nad przyczynami nerwic, stwierdził, że wynikają one z tłumienia pierwotnych, podświadomych popędów. Badał psychikę ludzką i doszedł do wniosku, że ludzka osobowość jest złożona, że tworzą ją trzy wartości: ego (świadomość jednostki, kierująca jej zachowaniem, podlegająca wymogom i normom społeczeństwa), id (sfera popędów i pożądań, spychanych do podświadomości) oraz superego (zespół norm i wartości kulturowych, religijnych i tradycyjnych, utożsamiane najczęściej z sumieniem). Między tymi trzema warstwami osobowości istnieją tarcia i napięcia - niezaspokojone popędy, spychane do podświadomości, wywołują nerwice i frustracje. Te pragnienia, tłumione przez świadomość, pojawiają się w snach. Teorię Freuda zmodyfikowali jego uczniowie, Adler i Jung. Albert Adler swoje poglądy określił mianem psychologii indywidualnej. Freudowski popęd zastąpił dążeniem do mocy, do władzy, potęgi, wyższości i dominacji. Stwierdził, że u podstaw działań człowieka leży pragnienie władzy. Niemożność zaspokojenia tych pragnień uznał za przyczynę nerwic, których istotą miało być poczucie niższości, zagrożenia. Karol Jung stwierdził,że istnieją dwie odmiany podświadomości: indywidualna i zbiorowa. Podświadomość zbiorowa oparta jest na archetypach (pradawnych, niezmiennych pojęciach, które tkwią w świadomości każdego społeczeństwa), odziedziczonych po przodkach. Archetypy przyjmują formę ogólnych symboli, które stoją u podstaw systemów religijnych i politycznych. Druga teoria, opozycyjna do teorii Freuda to behawioryzm Jamesa Watsona. Watson wyszedł z założenia, że człowiek nie posiada odpowiednich narzędzi do badania procesów psychicznych, zachodzących w nim samym. Dlatego uznał on, że przedmiotem psychologii może być tylko zachowanie się człowieka, pojmowane jako system reakcji na określone bodźce. Człowieka oceniano na podstawie jego zachowań, odnoszenia się do innych ludzi, itp.. W swych badaniach Watson wykorzystywał teorię Pawłowa. Zarówno behawioryzm, jak i psychoanaliza oddziaływały na literaturę, wiązały się z zainteresowaniem sytuacją człowieka i jego reakcjami na zjawiska zachodzące w świecie. Nowe tendencje w poezji XX wieku to ekspresjonizm, futuryzm, awangarda poetycka, dadaizm, nadrealizm i neoklasycyzm. Ekspresjonizm zwracał uwagę na świat wewnętrzny, a nie na zewnętrzny. Twórcy ukazywali własne przeżycia duchowe. Ekspresjoniści wykorzystywali w swych utworach filozofię Bergsona (intuicjonizm). Proces poznawczy świata zachodzi bowiem przez intuicję. Ekspresjoniści dążyli do oddania jak największych emocji. Ich utwory pełne były różnorodnych uczuć. Wprowadzili oni nowy styl, zwany emocjonalnym. Ukazywali świat rzeczywisty zdeformowanym, używali karykatury i groteski. Nie negowali tradycji, poszukiwali korzeni w baroku, średniowieczu i romantycznej fantastyce. Odrzucali natomiast realizm, naturalizm, klasycyzm i estetyzm. Uczucia analizowali za pomocą poezji, ich sztuka to "krzyk duszy". Polskim prekursorem, jeszcze w okresie Młodej Polski, był Przybyszewski. Ekspresjonizm rozwinął się w Niemczech po roku 1910, w Polsce zaś w latach 1917 - 22. W Poznaniu ukazywało się pismo "Zdrój". Twórcami ekspresjonizmu byli Kaden - Bandrowski i Berent. Ekspresjonizm często przedstawiał stany psychiczne, graniczące z obłędem. Krytykował także mieszczaństwo i jego postawę. Manifest futuryzmu ogłoszony został w roku 1909 przez Marnettiego. Głosił on pochwałe techniki i urbanizacji oraz nowe piękno, piękno szybkości. Główna idea tego kierunku to pochwała energii, działania, życia, czyli witalizm i aktywizm, odrzucenie przeszłości, patrzenie tylko w przyszłość (futurum), żądanie nowej estetyki, nowego ideału piękna, związanego z cywilizacją i techniką. Futuryzm to agresja, bunt. W Rosji futuryści popierali rewolucję. Futuryzm wyrażał zainteresowanie i fascynację kulturą pierwotną. Nowoczesna poezja musi oddawać szybki bieg, dynamizm. Dlatego odchodzi się od kontemplacji, wykorzystuje skróty, metafory, dąży do językowego "skąpstwa". Futuryści próbowali stworzyć nowy język poetycki, tzw. pozarozumowy, oparty na dźwiękowym zestroju słów, a nie ich znaczeń. Przedstawicielem rosyjskich futurystów jest Majakowski, przeciwstawiający się konwencjonalnym środkom poetyckim. Inny rosyjski twórca, Chlebnikow, sięga do słowiańskiego ludyzmu. Awangarda poetycka rozwinęła się szczególnie we Francji. Grono poetów - nowatorów skupiło się wokół G. Apollinaire'a i Jacoba Cendrarsa. Awangardyści nie mieli negatywnego stosunku do tradycji. Chcieli wyrażać świadomość człowieka współczesnego. W tym celu poszukiwali nowego języka poetyckiego. Chcieli także przedstawiać wyobraźnię twórcy, tworzyć nowy, istniejący tylko tam świat. Odchodzili od rygorystycznej składni, stosowali skróty językowe, kontrowersyjne zestawienia prozaizmów i liryzmów, mieszali fantastykę i rzeczywistość. Utwory Apollinaire 'a przybierają formę graficzną, są to tzw. liryzmy wizualne. Dadaizm rozwija się w Szwajcarii od roku 1916. Nazwa wzięła się od słowa"dada", oznaczającego dziecięcą zabawkę, pierwsze słowo, jakie wypowiada dziecko. Dadaiści mieli bardzo kpiarski stosunek do wszystkiego, co ich otaczało. Negowali wszystkie wartości. Ich utwory były często zlepkiem słów i dźwięków. Istotne było wyłącznie brzmienie utworu. Dla dadaistów poezja była zabawą. Nadrealizm (surrealizm) wprowadził Apollinaire. Sztuka posługując się elementami natury wcale nie musi jej mechanicznie naśladować. Manifest surrealistów ukazał się we Francji w roku 1924. Twórcy ci wykorzystywali dokonania Freuda. Poezja może rejestrować luźny potok skojarzeń obrazowych, wyzwolonych spod kontroli rozumu, pozwalając dotrzeć od najgłębszych pokładów psychiki człowieka. Surrealiści buntowali się przeciwko tradycji (klasycznej i realistycznej). Nawoływali do wyzwolenia wyobraźni, do wykorzystywania poetyki snu, do zapisywania marzeń i sennych wizji (tak, jak czynili to L. Aragon i P. Eluarte, dwaj wybitni surrealiści). Obrazy poetyckie są niemalże z pogranicza jawy, a same utwory przesycone dziwnymi, niesamowitymi scenami. Neoklasycyzm głosił wierność klasycystycznej tradycji i poetyce symbolizmu. Nurt ten stworzył P. Valery. Utwory dbały o formę, zgodną z wcześniejszymi zasadami poetyki. W utworach pojawiały się rozważania filozoficzne, aluzje, dywagacje, lecz same utwory miały formę zgodną z formą swych klasycznych wzor- ców. Poezja wykorzystywała wcześniejsze dokonania poety - symbolisty S. Mallarme'a. Poeci dążyli także do stworzenia języka poetyckiego wolnego od treści życiowych, oddziaływali więc przez grę słów, efekt muzyczny, brzmienie. Najbardziej znanym twórcą neoklasycznym jest T. Elliot. Poezja rewolucyjna w Rosji zaangażowana była w sprawy polityczne i społeczne. Wzywała ona do wspólnego czynu. Założenia takie stworzył Majakowski, wcześniejszy futurysta. Wykorzystywano prozaizmy i wulgaryzmy, zaskakujące metafory, często sięgano po brutalność. W utworach opiewano dramatyczne wydarzenia i osiągnięcia rewolucji ("Lewą marsz" Jesienina). Sztuka odchodziła od fotograficznego odtwarzania świata. W związku z rozwojem techniki miała ona pokazywać raczej różnice i dysonanse w świecie. Pierwotne odejście od fotograficznego oddawania świata dostrzec możemy już u impresjonistów. Uwieczniali oni dość subiektywny obraz, odczucia chwili, rezygnowali więc z obiektywnego spojrzenia. W malarstwie XX wieku obraz może być odbiciem prywatnego świata autora. Pojawiają się przedmioty i relacje między nimi, które normalnie nie występują w rzeczywistości. Pojawiają się pierwsze nowatorskie próby przedstawiania świata widzianego oczami dziecka. Często twórcy wyrażali swe zainteresowanie pierwotnymi kulturami (tzw. prymitywizm). Dla rozwoju sztuki duże znaczenie mieli twórcy XIX - nasto wieczni: - V. van Gogh (twórca ekspresjonizmu) - P. Gouguin (-II- surrealizmu) - P. Cezanne (kubizm). Vincent van Gogh wykorzystywał przeciwstawne kolory i nierealistyczne kształty. Jego obrazy odtwarzały wnętrze artysty, oddawały istniejące dysonanse. Postacie na portretach są pełne ekspresji, wyrażają różne uczucia i stany emocjonalne, np. strach, radość, smutek. Współcześni (XX wieczni) ekspresjoniści to Munch i Kokoszka. Gouguin był prekursorem surrealizmu. Był zwolennikiem używania wielu barw. Wyjechał na Taiti, zafascynowany tamtejszą kulturą. XX wieczni surrealiści to S. Dali i Max Ernst. Wykorzystywali oni odkrycia Freuda, penetrując podświadomość. Sięgali po senną poetykę i wizyjność, często szokowali skojarzeniami, fantastyką, udziwnieniami odległymi od rzeczywistości. Ich obrazy były projekcją sennych marzeń. P. Cezanne był prekursorem kubizmu. Stwierdził, że rzeczywistość składa się z kilku brył: kul, sześcianów, stożków i walcy. Dlatego też postacie na jego obrazach uległy geometryzacji. Inni kubiści to P. Picasso i G. Braque. Nazwa "kubizm" pochodzi od franc. cube - sześcian. G. Braque zapoczątkował ponadto technikę zwaną collage. Obrazy nie muszą być malowane, można je np. wyklejać. Dlatego też przyklejano gazety, szmaty, litery, itp., a także śmieci i odpadki. Powstał w ten sposób nowy język artystyczny. Surrealizm zapoczątkował abstrakcję. Wizje abstrakcjonistów to plamy, barwne obrazy nie istniejące w rzeczywistości. Polscy twórcy tego prądu to K. Malewicz i W. Kandyjski. Najwięksi polscy malarze to Witkacy, Chwistek i Pronaszko. Przemiany następowały także w innych rodzajach plastyki, np. w architekturze. Wykorzystywano nowe materiały: żelazo, beton, szkło. Zwracano uwagę na funkcjonalność, a nie na ozdobność. Odchodzono od przesadnej ornamentyki. Najbardziej znani twórcy to Ch. la Corbussier, F. Wright, W. Gropius. Rozwijała się też urbanistyka - planowe zagospodarowanie przestrzeni miejskiej. Rozwój filmu zapoczątkowali braca Lumiere. Początkowo film był traktowany po macoszemu, znacznie bardziej popularny był teatr. Dopiero później zrozumiano wpływ i znaczenie sztuki filmowej. W Rosji rozwinęło się rewolucyjne kino radzieckie, reprezentowane przez Eisensteina ("Pancernik Potiomkin") i Pudowkina. Film mógł ukazywać zjawiska w ruchu, wprowadził inne ujęcie czasoprzestrzeni i perspektywy. Dzięki niemu powstaje m.in. powieść symultaniczna, w której ukazanych jest kilka zdarzeń dziejących się równocześnie. Powstają także nowe gatunki literackie: scenariusz filmowy i nowela filmowa. Szeroko upowszechnia się radio. W latach 1922 - 30 w każdej europejskiej stolicy istnieje rozgłośnia radiowa (w Warszawie od roku 1926). Zmienia się również muzyka. Rozpoczyna się poszukiwanie nowych wartości, powrót do folklorU. Dzieło nie musi odtwarzać emocji i nastrojów, oddaje teraz niepokój i dynamizm życia. Następuje odejście od kanonu kompozycji, wprowadza się nowe operacje dźwiękowe. Odchodzi się od gamy d - moll, powstaje muzyka atonalna i jazz. Wielcy twórcy tego okresu to Szymanowski, Skujawski i Strawiński. Przedstawienie teatralne jest widowiskiem wykorzystującym różne środki wyrazu artystycznego: słowo, ruch, taniec, plastykę. Twórcami nowego ujęcia dramatu są Craig, Schiller, Stanisławski, Meyerhold, Reinhard. Teatr rozwija się niejako dwutorowo, współistnieją obok siebie dwie koncepcje: naturalistyczna oraz symboliczna, umowna i skrótowa.
Prądy i kierunki artystyczne XX-lecia międzywojennego
I Wojna Światowa zmieniła ukształtowanie i pozycję państw europejskich. Duże znaczenie miała także rewolucja październikowa w Rosji. Wzbudziła ona nadzieje wśród proletariatu innych państw, stanowiła początek niepokojów. Zakończenie I Wojny Światowej wyzwoliło dążenia niepodległościowe i zamknęło epokę kolonializmu. Do przekształcenia nowej rzeczywistości przyczyniły się także rozwój nauki i techniki, wzrost komunikacji, pojawienie się lotnictwa, upowszechnienie radia, itp.. Doprowadziło to do umocnienia pozycji człowieka w świecie, dało mu jasne perspektywy na lepsze jutro. Wciąż jednak nie potrafiono rozwiązać konfliktów panujących w społeczeństwie. Wyraźnie zarysował się kryzys filozofii młodopolskiej. Do głosu doszedł materializm dialektyczny. Twierdził on, że możliwości poznawcze rozumu człowieka są nieograniczone. Materializm chciał poznawać wszystko. Człowiek, według materialistów, zdominowany jest przez czynniki społeczne, określające go, jego cele i pragnienia oraz miejsce (koncepcja historyzmu). Świat jest "materialny", stosunki gospodarcze decydują o życiu społecznym; finanse determinują sztukę, religię, filozofię. Stosunki społeczne określa w każdym etapie dziejów grupa posiadająca środki produkcyjne. Jeżeli zmiany stosunków produkcji nie dokonują się płynnie i harmonijnie, to dochodzi do przewrotu, rewolucji. Marksiści zanegowali dotychczasowy kapitalizm, a nawarstwiające się konflikty doprowadziły do przewrotu. Marksizm miał swój znaczący wpływ na literaturę. Jedni twórcy popierali go, inni negowali, uważając za niszczący. Materializm przeciwstawiał się nowemu neopozytywizmowi. Badał on rzeczywistość tylko w tych dziedzinach, w których do głosu dochodził emipryzm (czyli poznawanie przez zmysły). Z modernizmu wywodzi się intuicjonizm Bergsona. Neguje on wartość nauki, podważa proces poznawania świata za pomocą intelektu. Świat można poznać jedynie za pomocą intuicji, tylko ona daje prawdziwy obraz rzeczywistości, bez żadnych zniekształceń i deformacji. Bergson dopatrywał się analogii między rzeczywistością a organizmami biologicznymi (rzeczywistość żyje, ma świadomość, itp.). Rozwojem świata rządzi irracjonalny pęd życiowy (elan vital). To on stymuluje rozwój, nieustanne zmiany i przeobrażenia. Artyści mają zdolność do wyczuwania i wyrażania tego pędu. Życie człowieka pełne jest zdarzeń. Ten, kto kieruje się własnymi myślami i pragnieniami, jest wolny. Ten, kto poddaje się opini społecznej, traci swoją wolność. Na tym opiera się witalizm. Intuicjonizm miał duże znaczenie i wpływ na twórczość Leśmiana i Prousta ("W poszukiwaniu straconego czasu"). Egzystencjalizm badał rolę i miejsce człowieka w świecie. Jego twórcy - J. P. Sartre, A. Camus i M. Heidegger uważali, że człowiek istnieje, lecz jest wolny i zawieszony w kosmosie. Dlatego przeżywa tak liczne lęki egzystencjalne (przed życiem i śmiercią, przed nieszczęściem, itp.). Ciągłe poczucie zagrożenia, trwoga, samotność sprawiają, że życie ludzkie staje się absurdem, że każdy człowiek egzystuje oddzielnie i nigdy nie pozna prawdy o drugim człowieku. Człowiek, według egzystencjalistów, nie jest zdeterminowany przez jakieś czynniki, to on sam wyznacza sobie cele, to on jest odpowiedzialny za swoje życie moralne. Niepokój, poczucie samotności i trwogi, troska, świadomość śmierci, przekonanie o kruchości życia, pesymizm i niepokój egzystencjalny - to wszystko wyraża się w twórczości jednego z twórców egzystencjalizmu - Heideggera. Relatywizm poznawczy wyrażał sceptyczne podejście do możliwości poznawczych człowieka. Duże znaczenie miała koncepcja H. Poincere, zakładająca ograniczoną rolę poznawczą nauki. Nauka nie daje żadnych informacji na temat rzeczy badanych, pozwala natomiast ustalić jedynie związki między rzeczami badanymi. W tym nurcie mieści się koncepcja Williama Jamesa, zwana pragmatyzmem. Poznanie ludzkie ma charakter praktyczny, oceniać je należy z punktu widzenia przydatności dla potrzeb ludzkich. Obie powyższe teorie podkreślają względność wiedzy i podważają możliwości poznawcze człowieka. Odkrycia nauki zachwiały dotychczasową filozofią (szczególnie duży wpływ miała teoria względności Einsteina). Równocześnie rozpoczął się rozwój psychologii, zapoczątkowany przez Freuda, a kontynuowany przez jego uczniów, Junga i Adlera. Położono duży nacisk na na czynniki psychiki człowieka, znajdujące się poza jego świadomością. Powstała w ten sposób teoria psychoanalizy Freuda. Freud, zastanawiając się nad przyczynami nerwic, stwierdził, że wynikają one z tłumienia pierwotnych, podświadomych popędów. Badał psychikę ludzką i doszedł do wniosku, że ludzka osobowość jest złożona, że tworzą ją trzy wartości: ego (świadomość jednostki, kierująca jej zachowaniem, podlegająca wymogom i normom społeczeństwa), id (sfera popędów i pożądań, spychanych do podświadomości) oraz superego (zespół norm i wartości kulturowych, religijnych i tradycyjnych, utożsamiane najczęściej z sumieniem). Między tymi trzema warstwami osobowości istnieją tarcia i napięcia - niezaspokojone popędy, spychane do podświadomości, wywołują nerwice i frustracje. Te pragnienia, tłumione przez świadomość, pojawiają się w snach. Teorię Freuda zmodyfikowali jego uczniowie, Adler i Jung. Albert Adler swoje poglądy określił mianem psychologii indywidualnej. Freudowski popęd zastąpił dążeniem do mocy, do władzy, potęgi, wyższości i dominacji. Stwierdził, że u podstaw działań człowieka leży pragnienie władzy. Niemożność zaspokojenia tych pragnień uznał za przyczynę nerwic, których istotą miało być poczucie niższości, zagrożenia. Karol Jung stwierdził,że istnieją dwie odmiany podświadomości: indywidualna i zbiorowa. Podświadomość zbiorowa oparta jest na archetypach (pradawnych, niezmiennych pojęciach, które tkwią w świadomości każdego społeczeństwa), odziedziczonych po przodkach. Archetypy przyjmują formę ogólnych symboli, które stoją u podstaw systemów religijnych i politycznych. Druga teoria, opozycyjna do teorii Freuda to behawioryzm Jamesa Watsona. Watson wyszedł z założenia, że człowiek nie posiada odpowiednich narzędzi do badania procesów psychicznych, zachodzących w nim samym. Dlatego uznał on, że przedmiotem psychologii może być tylko zachowanie się człowieka, pojmowane jako system reakcji na określone bodźce. Człowieka oceniano na podstawie jego zachowań, odnoszenia się do innych ludzi, itp.. W swych badaniach Watson wykorzystywał teorię Pawłowa. Zarówno behawioryzm, jak i psychoanaliza oddziaływały na literaturę, wiązały się z zainteresowaniem sytuacją człowieka i jego reakcjami na zjawiska zachodzące w świecie. Nowe tendencje w poezji XX wieku to ekspresjonizm, futuryzm, awangarda poetycka, dadaizm, nadrealizm i neoklasycyzm. Ekspresjonizm zwracał uwagę na świat wewnętrzny, a nie na zewnętrzny. Twórcy ukazywali własne przeżycia duchowe. Ekspresjoniści wykorzystywali w swych utworach filozofię Bergsona (intuicjonizm). Proces poznawczy świata zachodzi bowiem przez intuicję. Ekspresjoniści dążyli do oddania jak największych emocji. Ich utwory pełne były różnorodnych uczuć. Wprowadzili oni nowy styl, zwany emocjonalnym. Ukazywali świat rzeczywisty zdeformowanym, używali karykatury i groteski. Nie negowali tradycji, poszukiwali korzeni w baroku, średniowieczu i romantycznej fantastyce. Odrzucali natomiast realizm, naturalizm, klasycyzm i estetyzm. Uczucia analizowali za pomocą poezji, ich sztuka to "krzyk duszy". Polskim prekursorem, jeszcze w okresie Młodej Polski, był Przybyszewski. Ekspresjonizm rozwinął się w Niemczech po roku 1910, w Polsce zaś w latach 1917 - 22. W Poznaniu ukazywało się pismo "Zdrój". Twórcami ekspresjonizmu byli Kaden - Bandrowski i Berent. Ekspresjonizm często przedstawiał stany psychiczne, graniczące z obłędem. Krytykował także mieszczaństwo i jego postawę. Manifest futuryzmu ogłoszony został w roku 1909 przez Marnettiego. Głosił on pochwałe techniki i urbanizacji oraz nowe piękno, piękno szybkości. Główna idea tego kierunku to pochwała energii, działania, życia, czyli witalizm i aktywizm, odrzucenie przeszłości, patrzenie tylko w przyszłość (futurum), żądanie nowej estetyki, nowego ideału piękna, związanego z cywilizacją i techniką. Futuryzm to agresja, bunt. W Rosji futuryści popierali rewolucję. Futuryzm wyrażał zainteresowanie i fascynację kulturą pierwotną. Nowoczesna poezja musi oddawać szybki bieg, dynamizm. Dlatego odchodzi się od kontemplacji, wykorzystuje skróty, metafory, dąży do językowego "skąpstwa". Futuryści próbowali stworzyć nowy język poetycki, tzw. pozarozumowy, oparty na dźwiękowym zestroju słów, a nie ich znaczeń. Przedstawicielem rosyjskich futurystów jest Majakowski, przeciwstawiający się konwencjonalnym środkom poetyckim. Inny rosyjski twórca, Chlebnikow, sięga do słowiańskiego ludyzmu. Awangarda poetycka rozwinęła się szczególnie we Francji. Grono poetów - nowatorów skupiło się wokół G. Apollinaire'a i Jacoba Cendrarsa. Awangardyści nie mieli negatywnego stosunku do tradycji. Chcieli wyrażać świadomość człowieka współczesnego. W tym celu poszukiwali nowego języka poetyckiego. Chcieli także przedstawiać wyobraźnię twórcy, tworzyć nowy, istniejący tylko tam świat. Odchodzili od rygorystycznej składni, stosowali skróty językowe, kontrowersyjne zestawienia prozaizmów i liryzmów, mieszali fantastykę i rzeczywistość. Utwory Apollinaire 'a przybierają formę graficzną, są to tzw. liryzmy wizualne. Dadaizm rozwija się w Szwajcarii od roku 1916. Nazwa wzięła się od słowa"dada", oznaczającego dziecięcą zabawkę, pierwsze słowo, jakie wypowiada dziecko. Dadaiści mieli bardzo kpiarski stosunek do wszystkiego, co ich otaczało. Negowali wszystkie wartości. Ich utwory były często zlepkiem słów i dźwięków. Istotne było wyłącznie brzmienie utworu. Dla dadaistów poezja była zabawą. Nadrealizm (surrealizm) wprowadził Apollinaire. Sztuka posługując się elementami natury wcale nie musi jej mechanicznie naśladować. Manifest surrealistów ukazał się we Francji w roku 1924. Twórcy ci wykorzystywali dokonania Freuda. Poezja może rejestrować luźny potok skojarzeń obrazowych, wyzwolonych spod kontroli rozumu, pozwalając dotrzeć od najgłębszych pokładów psychiki człowieka. Surrealiści buntowali się przeciwko tradycji (klasycznej i realistycznej). Nawoływali do wyzwolenia wyobraźni, do wykorzystywania poetyki snu, do zapisywania marzeń i sennych wizji (tak, jak czynili to L. Aragon i P. Eluarte, dwaj wybitni surrealiści). Obrazy poetyckie są niemalże z pogranicza jawy, a same utwory przesycone dziwnymi, niesamowitymi scenami. Neoklasycyzm głosił wierność klasycystycznej tradycji i poetyce symbolizmu. Nurt ten stworzył P. Valery. Utwory dbały o formę, zgodną z wcześniejszymi zasadami poetyki. W utworach pojawiały się rozważania filozoficzne, aluzje, dywagacje, lecz same utwory miały formę zgodną z formą swych klasycznych wzor- ców. Poezja wykorzystywała wcześniejsze dokonania poety - symbolisty S. Mallarme'a. Poeci dążyli także do stworzenia języka poetyckiego wolnego od treści życiowych, oddziaływali więc przez grę słów, efekt muzyczny, brzmienie. Najbardziej znanym twórcą neoklasycznym jest T. Elliot. Poezja rewolucyjna w Rosji zaangażowana była w sprawy polityczne i społeczne. Wzywała ona do wspólnego czynu. Założenia takie stworzył Majakowski, wcześniejszy futurysta. Wykorzystywano prozaizmy i wulgaryzmy, zaskakujące metafory, często sięgano po brutalność. W utworach opiewano dramatyczne wydarzenia i osiągnięcia rewolucji ("Lewą marsz" Jesienina). Sztuka odchodziła od fotograficznego odtwarzania świata. W związku z rozwojem techniki miała ona pokazywać raczej różnice i dysonanse w świecie. Pierwotne odejście od fotograficznego oddawania świata dostrzec możemy już u impresjonistów. Uwieczniali oni dość subiektywny obraz, odczucia chwili, rezygnowali więc z obiektywnego spojrzenia. W malarstwie XX wieku obraz może być odbiciem prywatnego świata autora. Pojawiają się przedmioty i relacje między nimi, które normalnie nie występują w rzeczywistości. Pojawiają się pierwsze nowatorskie próby przedstawiania świata widzianego oczami dziecka. Często twórcy wyrażali swe zainteresowanie pierwotnymi kulturami (tzw. prymitywizm). Dla rozwoju sztuki duże znaczenie mieli twórcy XIX - nasto wieczni: - V. van Gogh (twórca ekspresjonizmu) - P. Gouguin (-II- surrealizmu) - P. Cezanne (kubizm). Vincent van Gogh wykorzystywał przeciwstawne kolory i nierealistyczne kształty. Jego obrazy odtwarzały wnętrze artysty, oddawały istniejące dysonanse. Postacie na portretach są pełne ekspresji, wyrażają różne uczucia i stany emocjonalne, np. strach, radość, smutek. Współcześni (XX wieczni) ekspresjoniści to Munch i Kokoszka. Gouguin był prekursorem surrealizmu. Był zwolennikiem używania wielu barw. Wyjechał na Taiti, zafascynowany tamtejszą kulturą. XX wieczni surrealiści to S. Dali i Max Ernst. Wykorzystywali oni odkrycia Freuda, penetrując podświadomość. Sięgali po senną poetykę i wizyjność, często szokowali skojarzeniami, fantastyką, udziwnieniami odległymi od rzeczywistości. Ich obrazy były projekcją sennych marzeń. P. Cezanne był prekursorem kubizmu. Stwierdził, że rzeczywistość składa się z kilku brył: kul, sześcianów, stożków i walcy. Dlatego też postacie na jego obrazach uległy geometryzacji. Inni kubiści to P. Picasso i G. Braque. Nazwa "kubizm" pochodzi od franc. cube - sześcian. G. Braque zapoczątkował ponadto technikę zwaną collage. Obrazy nie muszą być malowane, można je np. wyklejać. Dlatego też przyklejano gazety, szmaty, litery, itp., a także śmieci i odpadki. Powstał w ten sposób nowy język artystyczny. Surrealizm zapoczątkował abstrakcję. Wizje abstrakcjonistów to plamy, barwne obrazy nie istniejące w rzeczywistości. Polscy twórcy tego prądu to K. Malewicz i W. Kandyjski. Najwięksi polscy malarze to Witkacy, Chwistek i Pronaszko. Przemiany następowały także w innych rodzajach plastyki, np. w architekturze. Wykorzystywano nowe materiały: żelazo, beton, szkło. Zwracano uwagę na funkcjonalność, a nie na ozdobność. Odchodzono od przesadnej ornamentyki. Najbardziej znani twórcy to Ch. la Corbussier, F. Wright, W. Gropius. Rozwijała się też urbanistyka - planowe zagospodarowanie przestrzeni miejskiej. Rozwój filmu zapoczątkowali braca Lumiere. Początkowo film był traktowany po macoszemu, znacznie bardziej popularny był teatr. Dopiero później zrozumiano wpływ i znaczenie sztuki filmowej. W Rosji rozwinęło się rewolucyjne kino radzieckie, reprezentowane przez Eisensteina ("Pancernik Potiomkin") i Pudowkina. Film mógł ukazywać zjawiska w ruchu, wprowadził inne ujęcie czasoprzestrzeni i perspektywy. Dzięki niemu powstaje m.in. powieść symultaniczna, w której ukazanych jest kilka zdarzeń dziejących się równocześnie. Powstają także nowe gatunki literackie: scenariusz filmowy i nowela filmowa. Szeroko upowszechnia się radio. W latach 1922 - 30 w każdej europejskiej stolicy istnieje rozgłośnia radiowa (w Warszawie od roku 1926). Zmienia się również muzyka. Rozpoczyna się poszukiwanie nowych wartości, powrót do folklorU. Dzieło nie musi odtwarzać emocji i nastrojów, oddaje teraz niepokój i dynamizm życia. Następuje odejście od kanonu kompozycji, wprowadza się nowe operacje dźwiękowe. Odchodzi się od gamy d - moll, powstaje muzyka atonalna i jazz. Wielcy twórcy tego okresu to Szymanowski, Skujawski i Strawiński. Przedstawienie teatralne jest widowiskiem wykorzystującym różne środki wyrazu artystycznego: słowo, ruch, taniec, plastykę. Twórcami nowego ujęcia dramatu są Craig, Schiller, Stanisławski, Meyerhold, Reinhard. Teatr rozwija się niejako dwutorowo, współistnieją obok siebie dwie koncepcje: naturalistyczna oraz symboliczna, umowna i skrótowa.
Materiały
Męczeństwo narodu w "Medalionach"
Zofia Nałkowska pracowała w Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce. \"Medaliony\" zostały napisane na podstawie autentycznych faktów-zeznań świadków, składanych przed komisją. Pisarka jest narratorem, ogranicza swoją rolę do niezbędnych wyjaśnień, powstrzymuje się od komentarzy gdyż próba zastosowania języka artystycznego do opis...
Kontrowersje w sprawach granic państw
Kontrowersje w sprawach granic:
- Wiele kontrowersji wzbudza granica pomiędzy Ameryką Północną a Południową i różni ludzie różnie tę granicę widzą:
a.) Granice tę powinna stanowić granica państw Panamy i Kolumbi
b.) Granicę tę powinien stanowić przesmyk Panamski
c.) Granicą tę powinien stanowić przesmyk Theuantepek
Pojęcie Ameryki Ła...
Krótko o "Pochwała Głupoty" Erazm z Rotterdamu
Erazm z Rotterdamu „ Pochwała Głupoty ” .
Głównym reprezentantem humanistycznej świadomości w krajach germańskich był Erazm z Rotterdamu ( 1466 – 1536 ) nazywany przez XVI – wiecznych Polaków Erazmem z Czerwonej Grobli . W Polsce do wielbicieli Erazma zaliczali się : Rej , Frycz – Modrzejewski , Kochanowski , Orz...
Motywy biblijne i ich funkcje
Wpływ \"Biblii\" na piśmiennictwo polskie wynikał z jego ścisłych związków z chrześcijańską kulturą europejską, jak i ze stosunków społeczno-politycznych na przestrzeni stuleci. Stosunki te decydowały o wyborze pewnych wątków tematycznych czy też korzystaniu ze stylu biblijnego.
Twórcy różnych epok chętnie sięgali do tradycji biblijnej wykorz...
Operacje otwartego rynku
Operacje otwartego rynku, przeprowadzane przez banki centralne w ramach polityki otwartego rynku, polegają na zakupie lub sprzedaży papierów wartościowych (przeważnie państwowych, krótkoterminowych – weksli skarbowych). W Polsce operacje otwartego rynku są podstawowym instrumentem oddziaływania NBP na kształtowanie się podaży pieniądza...
Rewolucja w twórczości Krasińskiego
Dramat rodzinny. Dramat „Nie-Boska komedia\" rozpoczyna się sceną, w której Anioł Stróż posyła do poety oblubienicę, by była dla niego dobrą żoną. Chór Złych Duchów przygotowuje pokusy: Dziewicę (poezję), Orła (sławę), Eden (naturę). Hrabia Henryk bierze ślub z Marią, jest zachwycony jej urodą. W sypialni, w czasie snu, Henrykowi ukazuje...
"Ferdydurke" Gombrowicza powieścią awangardową
Kompozycja nawiązuje do nowoczesnych kanonów XX-lecia;
Zrywa z kanonem powieści realistycznej i większością zasad w niej panujących: tytuł nie ma absolutnie żadnego znaczenia, sam w sobie ani w związku z powieścią; jest co prawda uporządkowanie chronologiczne i przyczynowo-skutkowe (powieść absurdu), ale same zdarzenia są nielogiczne, niepraw...
Oryginalność poezji Gałczyńskiego
ORYGINALNOŚĆ POEZJI GAŁCZYŃSKIEGO
K.I.G. to subtelny liryk, świetny satyryk i parodysta, mistrz poetyckiej miniatury, ostrej grotesti i drwiąco- lirycznego żartu, człowiek orginalny i zaskakujący w swych twórczych pomysłach. Jako jeden z najznakomitszych twórców polskich doby współczesnej zdobył sobie wielką popularność wśród szerokich rzesz ...