Prądy epoki Renesansu

Postawa ideowa człowieka renesansu Humanizm (z łac. humanitas- człowieczeństwo, ludzkość)- prąd umysłowy, którego hasłem było powiedzenie Terencjusza "Jestem człowiekiem i nic co ludzkie, nie jest mi obce". Oznaczało to całkowite przeciwstawienie się mentalności ludzi poprzedniej epoki, średniowiecza. Ascetę skupionego na modlitwach i umartwianiu się zastąpił nowy typ bohatera, a mianowicie człowiek żyjący według zasady carpe diem- chwytaj dzień, korzystaj z życia, ciesz się życiem ziemskim. Ów stosunek do życia najdobitniej przedstawia fraszka Jana Kochanowskiego pod tytułem "Do gór i lasów": ...Gdziem potym nie był? Czegom nie skosztował? Jażem przez morza głębokie żeglował, Jażem Francuzy, ja Niemce, ja Włochy, Jażem nawiedził Sybilline lochy. Dziś żak spokojny, jutro przypasany Do miecza rycerz; dziś między dworzany W pańskim pałacu,... Humanista to jednostka złożona i indywidualna, posiadająca prawo do rozwoju wszechstronnych zainteresowań nauką i światem zewnętrznym, sobą samym. Wzorzec osobowy renesansu to człowiek wykształcony, znający języki obce, dorobek kultury antycznej, podróżnik, bystry obserwator i uczestnik życia współczesnego rodzinnego i towarzyskiego. Zainteresowanie życiem doczesnym humanisty nie oznaczało bynajmniej rezygnacji z wiary w Boga, wobec którego spełniał swe powinności jednak już nie jako fanatyk religijny, ale postępujący w myśl zasady "Bogu co boskie, cesarzowi co cesarskie", człowiekowi co ludzkie; więc przede wszystkim radość życia i możliwość rozwoju. Humanistyczne nawiązania do antyku są widoczne w literaturze polskiej, która korzysta z gatunków literackich uformowanych w starożytności (jak cała Europa) a w dziełach literackich pojawiają się postacie z mitów greckich albo też wykorzystywane są całe wątki mityczne, jak na przykład w "Odprawie posłów greckich" Kochanowski przedstawia bohaterów wojny trojańskiej. Z powodu nawiązywania do tradycji antycznego świata grecko-rzymskiego renesans można określić jako epokę klasyczną. Mianem klasycyzm będą też określane elementy nawiązujące do wartości antycznych w literaturze późniejszych epok. Reformacja to prąd i ruch społeczny renesansu. Kościół odgrywał jeszcze wielką rolę w całej Europie, gdy wstrząsnęła nią fala reformacji. Znamienne dla niej było wystąpienie wielkich reformatorów z Lutrem, Kalwinem i Husem na czele. Luter (1517, Wittenberga) głównie przeciwstawił się w swoich tezach o odpustach demoralizacji Kościoła, który uzurpował sobie prawo do nieomylności, a nawet poprzez hojne datki gwarantował ludziom wstęp do biblijnego raju. Jak każda instytucja zarządzana centralnie na tak wielkim obszarze geograficznym, tak Kościół nie ustrzegł się pewnych wypaczeń, zdaniem reformatorów, szczególnie zaś wadliwy system kontrolowania chrystianizacji kontynentu budził zastrzeżenia Tezy głoszone przez Lutra, znakomitego uczonego teologa, stały się punktem zapalnym dla ruchu społecznego rozprzestrzeniającego się w Europie. Chodziło o odrzucenie tak wielkiej roli Kościoła jako pośrednika w kontaktach z Bogiem. Reformatorzy negowali przypisywaną sobie przez Kościół nieomylność w interpretowaniu prawd objawionych w Biblii i odrzucali większość dogmatów wcześniej przezeń ustalonych. Uważali religię za indywidualną sprawę człowieka, który jako wierzący powinien samodzielnie szukać wiary w Boga. W wyniku takiego światopoglądu powstały nowe religie również oparte na Biblii, lecz tłumaczące ją nieco inaczej. Jak wiadomo kościół rzymskokatolicki przeżył już wcześniej rozłam (XI wiek) i podzielił się na Zachodni ze stolicą w Rzymie i papieżem oraz Wschodni ze stolicą w Konstantynopolu i patriarchą (kościół prawosławny), teraz natomiast Zachodni podzielił się wewnątrz na różne odmiany. Największe religie europejskie powstałe w wyniku reformacji to kalwinizm i luteranizm, z których wywodzą się powstałe w XIX wieku i później inne religie protestanckie (znane w Polsce dzisiaj to metodyści, baptyści, zielonoświątkowcy czy inne: wszystkie wyrosły z Biblii). Z kalwinizmu wywodzi się także powstały w renesansie kościół anglikański. • Oba prądy renesansu, humanizm i reformacja dały narodom europejskim tożsamość kulturalną i postęp w dziedzinie nauki i sztuki. Humanizm skierował uwagę człowieka na naukę i wartości rozwojowe, jakie można osiągnąć podczas życia na ziemi. Reformacja spowodowała uniezależnienie się szeregu państw od Kościoła zarządzanego centralnie przez papieża. Biblię tłumaczono w renesansie na języki narodowe, dzięki czemu religia mogła stać się bardziej dostępna dla prostego wyznawcy, który nie znał łaciny i nie rozumiał, co się do niego mówi podczas obrzędów liturgicznych. Znaczenie więc i ranga do tej pory odsuwanych na plan drugi literatur i języków narodowych kontynentu wzrastała, a niektórych dopiero się rodziła i w pełni rozkwitała. Na język polski Biblię przetłumaczył Jakub Wujek (w całości w 1599 roku); Stary Testament był już tłumaczony w XV wieku z tłumaczenia czeskiego (Biblia królowej Zofii).