Praca i cierpienie w "Innym Świecie"

Praca Jercewski obiekt, podobnie jak inne łagry sowieckie, był nastawiony na wykorzystywanie więźniów jako darmowej siły roboczej. W trud¬nych warunkach klimatycznych surowej Syberii zmuszano ludzi do nadludzkiej pracy zazwyczaj przez 11-12, czasem przez 20 godzin dziennie, w lichym ubraniu, bez odpowiedniego wyżywienia i wystar¬czającej opieki medycznej. Wyrąb lasu w czterdziestostopniowym mro¬zie, wielogodzinne dźwiganie worków na bocznicy kolejowej, zajęcia w tartaku i inne ciężkie prace to swoiste tortury. Nie dbano o to, że ktoś choruje, nie ma dość siły lub nie potrafi sprawnie wykonać zadania. Stworzono bezwzględny system współzawodnictwa oparty na segrega¬cji ludzi według wyników pracy. Zależnie od wydajności można było zasłużyć na trochę lepsze pożywienie lub nie mieć na nie szansy. Sprzy¬mierzeńcem w tej walce był więc głód, stale odczuwany przez „białych niewolników” w łagrze. Kto nie mógł podołać wymaganiom lub stracił zdrowie, był przetrzymywany w „trupiarni” – miejscu wegetacji i ocze¬kiwania na śmierć (bardzo skąpy pokarm, brak witamin). Niemieckie obozy nastawione były na pozbawienie życia jak naj¬większej liczby ludzi, zaś sowieckie prowadziły wyniszczanie prze¬ciwników (czasem tylko domniemanych) ustroju komunistycznego poprzez katorżniczą pracę. Współzawodnictwo w łagrze i sterowanie nastrojami głodnych więźniów stawało się przyczyną donosów, wza¬jemnej kontroli i wydawania słabszych, by nie zaniżali normy całej brygadzie. Takie rozwiązanie niszczyło więc solidarność między ska¬zanymi, sprowadzało ich do pozycji istot biologicznych, rządzonych instynktem głodu i przetrwania. Pracy towarzyszyło łamanie ideologiczne i kształtowanie psychiki skazańca na użytek systemu. Więźnia oszukiwano, przedłużano wyrok pod byle pretekstem, z rzadka dawkowano obietnice spotkania z rodzi¬ną. Praca była więc szansą na przetrwanie, ale także okazją do zamę¬czenia się, do całkowitej eksploatacji sił organizmu. Właśnie strach przed śmiercią wymuszał posłuszeństwo wobec funkcjonariuszy i sta¬ranie się o wysoką efektywność. Cały system sowieckich więzień i łagrów służył więc do „preparo¬wania” więźnia, pozbawienia go osobowości i godności oraz do wyzy¬sku gospodarczego darmowej siły roboczej na rzecz komunistycznego państwa. Wszystkie te zabiegi prowadziły do wyniszczenia psychicz¬nego i fizycznego przez pracę, do utraty zasad moralnych i niezdrowej konkurencji w walce o przetrwanie. Grudziński szczegółowo przedstawia dzień pracy, różne zadania, warunki, sposób wydzielania pożywienia w zależności od wyników brygady, zachowanie więźniów wobec słabszych kolegów. Na podsta¬wie wymiany obserwacji pomiędzy więźniami stara się również usta¬lić liczebność poszczególnych obozów. Dolę „lesorubów” ocenia jako najcięższą. Jednoznacznie określa pracę w łagrze jako sposób torturo¬wania skazanych, jako metodę odzierania z ludzkiej godności i źródło cierpienia. Cierpienie Okres pobytu w obozie to pasmo nieustannych cierpień fizycznych i psychicznych. Ludzie złamani potwornie ciężką pracą musieli po¬nadto znosić głód. Wyrywali sobie blaszanki z zupą, oszukiwali, by osiągnąć dostęp do „lepszego” kotła. Głód był zarazem swoistym sprawdzianem człowieczeństwa. Nie było łatwo podzielić się z inny¬mi skąpym pożywieniem. Nie każdy jednak reagował tak samo. Nie¬którzy więźniowie znacznie trudniej znosili uczucie głodu, wtedy by¬li gotowi do najbardziej nieludzkich zachowań wobec innych. Wła¬śnie głód i wola przeżycia za wszelką cenę skłaniały do donosów i oszustw. Głód, ciężka praca, niskokaloryczne, pozbawione witamin pożywie¬nie i surowy klimat to główne przyczyny chorób. Cierpienie, będące wynikiem choroby, stwarzało szansę odpoczynku w lepszych warun¬kach, ale również groziło – w razie trwałej utraty zdrowia – zdegrado¬waniem do roli mieszkańca „trupiarni”. Obozowa nazwa tego miejsca mówi sama za siebie. Najczęściej więźniowie zapadali na „kurzą śle¬potę” (utrata zdolności widzenia po zmroku), pelagrę (wypadanie wło¬sów, zębów, stany depresyjne) i okaleczenia (często sami je sobie za¬dawali, by odpocząć w szpitalu). Nie troszczono się zbytnio o lecze¬nie, raczej dawano okazję do wypoczynku i lepszego pożywienia, by zregenerować siły. Ból stał się codziennym elementem życia w obozie; dlatego też nie wywoływał emocji współwięźniów. Poza cierpieniem fizycznym (praca, głód, ból) skazani przeżywali ka¬tusze psychiczne. Mimo usilnych starań nie do końca udawało się zła¬mać ducha uwięzionych. Żyli oni nadzieją na zwolnienie z obozu, na spotkanie z bliskimi. Momenty depresji i załamania przeplatały się z lep¬szym samopoczuciem. Najbardziej przykre dla więźniów było traktowa¬nie ich jak przedmioty, oszukiwanie i przedłużanie okresu kary. Nie każ¬dy potrafił to znieść. Niektórzy uciekali w świat swojej samotności i oso¬bistej próby buntu, która dawała im moralną satysfakcję, chociaż niekie¬dy wiązała się z przyjęciem innego rodzaju cierpienia (przykład Kostylewa). Źródłem udręki był też ciągły strach o życie (nocne koszmary, wydawanie innych – prowadzące z kolei do wyrzutów sumienia). W tym zupełnie innym świecie cierpienie przyjmowało różne formy. Dla nie¬których było klęską i przyczyną załamania, dla innych – sposobem prze¬ciwstawienia się terrorowi i ocalenia własnej godności.