Powód klęski powstania w "Rozdziobią nas kruki, wrony"

TEMAT: Przyczyny klęski powstania w „Rozdziobią nas kruki, wrony …”. Bohaterem opowiadania jest Andrzej Borycki, pseudonim Szymon Winrych. Jest późna jesień, słota, błoto. Idzie obok wozu pełnego broni, wykonuje do końca swoje zadanie. Choć jest przekonany, że już wszystko przepadło. Nie zauważa oddziału moskali, zbyt późno zaczyna uciekać zaatakowany przez żołnierzy z pogardą czeka na śmierć, ale widząc skierowane na siebie lance prosi „nie zabijajcie mnie” i modli się. Śmierć powstańca ma wymowę symboliczną, oznacza samo powstanie i sytuację garstki powstańców, ludzi osamotnionych walczących heroicznie do końca, ale bez nadziei w zwycięstwo. Idąc obok wozu rozmyśla Winrych o przyczynach klęski. Mówi, że wszystko przełajdaczone teraz z lisich nor wyjdą metafizycy reakcji i prorocy ciemnoty. Reakcja to wszyscy ci którzy nie lubią się narażać, żyją bezpiecznie, dobrze urządzeni twierdząc że należy współdziałać z wrogiem po klęsce kolejnego powstania. Będą mieli w ręku argumenty, że nie ma sensu się narażać. Prorocy ciemnoty to polscy panowie, którzy bali się uświadomienia chłopa i jego udziału w powstaniu. Celowo trzymali chłopa w takiej nędzy i ciemnocie, że nie był w stanie myśleć o niczym innym jak tylko o przetrwaniu do następnego dnia. Żeromski uznał więc, że polskie zrywy narodowe dlatego kończyły się klęskami, że większość społeczeństwa myślała tylko, by wygodnie przetrwać, a chłop najpoważniejsza siła narodu z winy pana nie odgrywał żadnej roli. Do ciała zabitego powstańca zlatują kruki i wrony. Ich zachowanie przedstawione jest w sposób naturalistyczny. Jedna z wron „podniosła łeb do góry, rozkraczyła nogi jak drwal, nakierowała dziób prostopadle i jak żelaznym kilofem palnęła nim martwe oko trupa”. Wrona usiłowała dotrzeć do mózgu, tej ostatniej ostoi wolnej myśli. Zachowanie kruków i wron ma wymowę symboliczną. Ptactwo to z jednej strony zaborcy, a z drugiej strony wszyscy przeciwnicy powstań. Poprzez tytuł ostrzega Żeromski, że jeśli utrzyma się sytuacja w kraju to rozdziobią nas kruki i wrony, tzn. że przestaniemy istnieć jako państwo i naród. Naturalizm widoczny jest także w opisie rannego konia oraz przyrody. Jest jesienny mrok, zimno, błoto, słychać rozpaczliwie końskie rżenie i kracze stado wron. Na takim tle przeraża samotna krew powstańca, a także zachowanie chłopa, który zbliża się pełzając na czworaka. Zmówiwszy pacierz rzuca się do kieszeni zabitego, rozczarowany stwierdza, że są puste zabiera więc odzież, buty nawet zabłocone onuce. Zdziera skórę z martwego konia, próbuje udusić kalekie zwierzę, a kiedy mu się nie udaje postanawia poczekać, aż kopyta wyciągnie. Wracając do wsi dziękuje Bogu, że zesłał mu tyle żelastwa i rzemienia. Z zabitym powstańcem postępuje tak samo jak ze ścierwem końskim, spycha do dołu po ziemniakach. Według Żeromskiego takie zachowanie chłopa to dzieło proroków ciemnoty, komentuje, że chłop „tak bez wiedzy i woli zemścił się za tylowieczne niewolnictwo, za szerzenie ciemnoty, za wyzysk, za hańbę i cierpienie ludu”. W zakończeniu opowiadania pisze Żeromski, że zorza szybko gasła, a „zza świata zarazem szła noc, rozpacz i śmierć”, czyli nie widzi lepszej przyszłości dla Polski, nadejdą jeszcze gorsze czasy.