Polskie systemy wersyfikacyjne

Polskie systemy wersyfikacyjne, omów podaj przykłady Wyróżniamy następujące systemy wersyfikacyjne: 1. średniowieczny wiersz zdaniowy 2. renesansowy wiersz sylabiczny 3. romantyczny wiersz sylabotoniczny i odmiana sylabotonizmu - heksametr polski - "Opowieść Wajdeloty" 4. modernistyczny wiersz toniczny 5. współczesny wiersz wolny W zależności od właściwości budowy wiersza i reguł powiązania wierszowych jednostek, rozróżnia się systemy wersyfikacyjne: numeryczne i nienumeryczne. Numeryczne są regularne tzn. elementy wiersza podlegają prawidłom rachunku liczbowego, stała ilość sylab w wersie, stała ilość stóp. Do numerycznych systemów wersyfikacyjnych należą: sylabizm, sylabotonizm i tonizm. Nienumeryczne to wiersz zdaniowy i wolny. Wiersz zdaniowy jest charakterystyczny dla poezji średniowiecznej, jest wierszem asylabicznym tzn. w poszczególnych wersach była różna ilość sylab. Wiersz zdaniowy polegał na tym, że rymowano zdania różnej długości. Wiersz zdaniowy, a ściślej wiersz średniowieczny, nie posiadał rytmu, poszczególne wersy łączyły rymy. Działo się tak ponieważ wiersz średniowieczny miał charakter meliczny - był przeznaczony do wykonywania z muzyką. Rytm wiersza podporządkowany był melodii. Wiersz średniowieczny nazywamy rymowo-zdaniowym. W wierszu średniowiecznym zdaniowym występowały tzw. rymy gramatyczne zwane też częstochowskimi, źródłem rytmu było współbrzmienie identycznych form gramatycznych. Występują w wierszu średniowiecznym rymy męskie i częściej rymy żeńskie. Występują rymy zewnętrzne i wewnętrzne. W XV wieku pojawia się tendencja do ustalania stałej ilości sylab w wersie i na tym gruncie w XVI wieku powstaje wiersz sylabiczny. Za twórcę wiersza sylabicznego uważa się Jana Kochanowskiego. Istotą wiersza sylabicznego jest stała ilość sylab, w wersach dłuższych niż 8-zgłoskowe występuje średniówka (stała przerwa międzywyrazowa po określonej, stałej liczbie sylab w wersie). W wierszu sylabicznym występuje stały akcent na przedostatniej sylabie w wersie i na sylabie przed średniówką. Występują rymy żeńskie - 1.5-zgłoskowe. Oprócz sylabowca rymowanego mógł pojawić się nierymowany - biały - wprowadził go Kochanowski w "Odprawie posłów greckich". Rozpiętość odmian sylabowca: od 5 do 14-zgłoskowca, najbardziej popularne były; 8-zgłoskowiec, 11-zgłoskowiec i 13-zgłoskowiec. 8-zgłoskowcem najczęściej pisane były wiersze krótkie, 11- i 13-zgłoskowcem większe utwory epickie, przy czym 13-zgłoskowiec to była forma klasycznej tragedii. "Pieśń świętojańska o Sobótce" - 8-zgłoskowiec, "Monachomachia", "Myszeida" Krasickiego, "Grażyna" Mickiewicza i "Beniowski" Słowackiego - 11-zgłoskowiec, "Wojna chocimska" Potockiego, "Pan Tadeusz" - 13-zgłoskowiec. Od XIX wieku ograniczany przez inne systemy wersyfikacyjne uważany jest za najbardziej uniwersalny. Wiersz sylabotoniczny rozwinął się w okresie romantyzmu, opiera się na zasadzie sylabizmu, ale wprowadza inną, dodatkową zasadę organizacyjną jaką jest stopa. Przejął z metrum greckiego stopę (miarę wiersza), stopa w metryce antycznej to zespół regularnie powtarzających się sylab długich i krótkich. W XVI wieku zanikł w Polsce iloczas, stopa została ukształtowana w oparciu o system akcentacyjny. Stopa ( w polskim wierszu) - regularnie powtarzający się zespół sylab akcentowanych i nieakcentowanych inaczej zestrój akcentowy. Najczęściej używane stopy w wierszu sylabotonicznym: • jamb s S • trochej S s • daktyl S s s • anapest s s S • amfibrach s S s • peon trzeci s s S s Wiersz sylabotoniczny może występować w krótkich utworach lirycznych, może być też użyty we fragmentach dramatycznych. Może wystąpić w jednym utworz połączenie kilku rodzaji stóp. Heksametr polski w "Konradzie Wallenrodzie" - opowieść Wajdeloty. Heksametr polski - wiersz sześciostopowy, cztery stopy to daktyl lub trochej, piąta daktyl, szósta trochej. W opowieści Wajdeloty długość wersów waha się od 14 do 16 zgłosek. Wiersz toniczny - stała ilość zestrojów akcentowych (akcentowane i nieakcentowane sylaby) - popularny w Młodej Polsce - "Księga ubogich". Wiersz wolny należy do wierszy nieregularnych, brak stałych elementów, nie ma stałej ilości sylab, stóp, średniówek, nic. Pełna swoboda konstrukcji wiersza. Jest uważany za najbardziej nowoczesną formę wiersza, początki w twórczości Norwida, rozkwit w dwudziestoleciu - twórczość awangardy. Istotą wiersza wolnego jest poetycka funkcjonalność, wersyfikacja podporządkowana jest funkcji semantycznej (znaczeniowej). Tak więc w wierszu wolnym podział na wersy jest całkowicie zależny od autora. Autor ma pełną swobodę, może rozczłonkować zdanie na wersy, Można powiedzieć, że podział zdania na wersy staje się znakiem wyrazem poetyckiej interpretacji zdania, tekstu. Autor może wyodrębnić pewne słowa, zespoły słów przez co nadaje im szcególną rangę, może słowa semantycznie przewartościować. Czemu służy podział zdania na wersy? 1. poprzez kontrastowe zestawienie wersów różnej długości, zostaje podkreślone znaczenie słów w wersach krótkich (najkrótszy - spójnik) 2. układ wersowy powoduje, że tekst utworu czyta się inaczej niż prozę, w sposób nieciągły wersowymi odcinkami, rozczłonkowanie składniowe burzy sens zdania, ujawnia nowe sensy, wynikające ze spięć słownych Inne zjawiska w wierszu wolnym:poeci rezygnują z interpunkcji, wielkich liter, rymów co prowadzi do zacierania czytelności budowy zdaniowej szczegónie gdy cząstki zdań zdają się na siebie zachodzić, pewne słowa ciążą ku poprzednim, jak i następnym. Celem wiersza wolnego może być dezintegracja wypowiedzi - Różewicz - ostatnie poematy ukazują przerażenie poety chaosem współczesnego świata, a stara się to oddać poprzez zakłócenie porządku semantycznego i składniowego. Nie wiadomo gdzie kończy się zdanie, jaka jest przynależność słów.