Polityka w publicystyce i literaturze renesansu

Temat: Myśl polityczna w publicystyce i literaturze renesansu. "O poprawie Rzeczypospolitej" A.F. Modrzewski Składa się z 5 ksiąg: - "O obyczajach" - "O prawach" - "O wojnie" - "O kościele" - "O szkole" Dzieło to przynosi zasadniczy program radykalnej przebudowy ustrojowej państwa szlacheckiego w monarchię - nie absolutną, lecz scentralizowaną, w której silna władza królewska wraz ze sprawnie działającymi urzędnikami przyniosłaby równowagę społeczną. Księga I "O obyczajach" - Modrzewski chce w ręce państwa oddać cenzurę obyczajów, proponuje powołać urząd cenzora, który czuwałby nad obyczajami dzieci, kobiet, małżeństw, uczciwością handlu, chroniłby poddanych przed samowolą panów. Księga II "O prawach" - podejmuje problem kary za mężobójstwo - wyrazu nierówności stanowej i niesprawiedliwości społecznej. Frycz przytacza w tej kwestii istotny argument z Biblii: Bóg żąda sprawiedliwości - Bóg stworzył ludzi równymi. Realizując sprawiedliwość, oddaje się cześć Bogu. Księga III "O wojnie" - rozróżnia wojny sprawiedliwe i niesprawiedliwe. Sprawiedliwe prowadzone są w obronie ojczyzny, a niesprawiedliwe to wojny łupieżcze i zaborcze. Do wojny należy w miarę możliwości nie dopuścić, ale gdy stanie się ona koniecznością, trzeba jednak nie tylko bronić granic, ale również atakować terytorium wroga. Księga IV "O kościele" - dotyczyła kwestii organizacji Kościoła. Zagadnieniem otwierającym tę księgę jest idea zjednoczenia wszystkich wyznań chrześcijańskich. Księga "O kościele" nie jest antykatolicka, jeżeliby katolicyzm rozumieć jako system doktrynalno - teologiczny. Jest natomiast antykościelna. Tożsamość wiary i sposób przyjmowania sakramentów, sprawa małżeństwa księży, żądanie wykształcenia duchownych, zakaz łączenia kilku stanowisk świeckich i duchownych - to problemy, które poruszał Modrzewski. Religia ma w oczach Frycza ogromną wartość moralną, ale Kościół, według niego, nie powinien mieć nadrzędnej wobec państwa roli politycznej. Księga V "O szkole" - domaga się podniesienia poziomu szkół, przygotowania młodzieży do działalności publicystycznej. Kosztami nauki próbował obciążyć bogate kościoły. "Odprawa posłów greckich" J. Kochanowskiego "Odprawa..." jest utworem politycznym. Rozważa moralno - polityczne problemy istnienia i funkcjonowania państwa. Sens moralny "Odprawy" odnosi się do Polski. Naczelną jej ideą jest patriotyczno - obywatelska przestroga; ma ostrzegać przed możliwością upadku Rzeczypospolitej. "Kazania sejmowe" P. Skargi Zasadniczą problematyką utworu jest ostra krytyka postępującej anarchizacji życia publicznego, a zwłaszcza krytyka szlacheckiego stylu bycia. Skarga jest zwolennikiem wzmocnienia władzy centralnej i podporządkowania jej Kościołowi. Postuluje w związku z tym wzmocnienie senatu kosztem izby poselskiej, a także odebranie szlachcie części przywilejów politycznych. Propozycje reform politycznych i obyczajowych odnoszą się również do kwestii chłopskiej, domagając się poprawy sytuacji prawnej chłopa. Wchodzi to w zakres reformy sądownictwa i władzy wykonawczej. Proponowane przez Skargę reformy miały się przyczynić do zwycięstwa kontrreformacji w Rzeczypospolitej. "Rozmowa... koło egzekucyjej" S. Orzechowski "Rozmowa..." powstała przed sejmem piotrkowskim 1562-63, kiedy to sejm miał uchwalić egzekucję królewszczyzn. Orzechowski staje w obozie przeciwnym niż Modrzewski i Skarga, domagając się ochrony przywilejów szlacheckich. Projektowaną ustawę o egzekucji królewszczyzn kwalifikuje jako niesprawiedliwość, gdyż król według niego nie ma prawa odbierać tego, co stanowi własność prywatną szlachcica. Dowodzi, że majątek nadany stanowi nagrodę za zasługi dla ojczyzny. "Dworzanin polski" Ł. Górnicki Utwór ten prezentuje ideał renesansowego dworzanina, którego atrybutami są: wysoka kultura intelektualna, męstwo w czasie wojny, umiar w czasie pokoju - cechy, jakie w starożytności propagowali Sokrates i Platon. "Rozmowa Polaka z Włochem" Ł. Górnicki Włoch reprezentuje tu poglądy Górnickiego - jest zwolennikiem oligarchicznych rządów w Rzeczypospolitej. Wyraża troskę o losy państwa, o jego ustrój i funkcjonowanie aparatu sprawiedliwości. Piętnuje też poglądy ogółu szlachty - konserwatyzm, bezmyślność, prywatę, zamknięcie się na nowe prądy myślowe - polityczne czy filozoficzne. Polak - "ziemianin" jest przedstawiony w utworze jako zagorzały obrońca "złotej wolności" i przywilejów szlacheckich, odmawia praw mieszczanom i chłopom, a także obawia się wzmocnienia władzy królewskiej, co wpłynęłoby negatywnie na jego pozycję prawną i materialną, gdyż ograniczyłoby jego swobodę i nie pozwoliłoby czerpać zysków z bezprawnie zagarniętych królewszczyzn.