Polityka handlu zagranicznego - 1989r

Polityka handlu zagranicznego Na początku lat osiemdziesiątych, gdy narosły trudności w handlu zagranicznym, znaczenie Polski w międzynarodowym podziale pracy ponownie zmalało. Na przełomie dekady lat 70-tych i 80-tych gospodarka polska weszła w stan głębokiego kryzysu, przejawiającego się wyraźnym spadkiem produkcji, załamaniem eksportu, zawieszeniem obsługi długu zagranicznego (efekt pułapki zadłużenia), pogorszeniem się sytuacji zaopatrzeniowej i obniżeniem dochodów realnych. Na sytuację niekorzystnie wpływały też czynniki zewnętrzne: wzrost cen ropy naftowej, recesja w rozwiniętych krajach oraz wysoki poziom stopy procentowej, który podrażał koszty zaciągniętych wcześniej kredytów. Polska zmuszona była zwrócić się do wierzycieli przełożenie płatności kredytów, jednocześnie próbując utrzymać poziom importu zaopatrzeniowego dzięki kolejnym kredytom, tym razem z ZSRR. Te okoliczności sprzyjały konfliktom społecznym i politycznym. Ostatecznie zaś doprowadziły do otwartych protestów (w lipcu 80r. w zakładach Warszawy, Ursusa, Mielca, Rzeszowa, Świdnicy, Wrocławia; Port w Gdyni, Łódź, Stocznia Gdańska, itd.) . Wprowadzony, w związku z nimi, stan wojenny jeszcze bardziej pogorszył sytuację handlu zagranicznego. Spadła wartość eksportu wolnodewizowego (z 8 mld USD w 1980r. do 5,7 mld USD w 1982r.), jeszcze bardziej skurczył się import wolnodewizowy (odpowiednio z 9 mld USD do 4,3 mld USD). W obliczu takiego stanu rzeczy w latach 1980-81 opracowano kolejny program reform (poprzednie zwykle nie były wdrażane), którego realizację rozpoczęto w 1982r. Jego główną zaletą było zniesienie centralnego planowania nakazowego i usamodzielnianie się przedsiębiorstw pod hasłem „3 S”: Samodzielność, Samorządność, Samofinansowanie. Wprowadzono też nowe zasady cenotwórstwa, decentralizację handlu zagranicznego i nowe reguły polityki kursu walutowego, aby ułatwić przedsiębiorcom realizację „3 S”. Poprzez wprowadzenie koncesji na prowadzenie importu i eksportu zniesiono państwowy monopol w tych dziedzinach. Stworzono Rachunki Odpisów Dewizowych, upoważniające eksporterów do zdecentralizowanego importu. Pomimo trudnej sytuacji wewnętrznej (stan wojenny, wysokie zadłużenie, załamanie eksportu) oraz zewnętrznej (sankcje i restrykcje handlowe i finansowe nałożone na Polskę przez inne kraje) udało się osiągnąć pewne sukcesy. W 1984r. w bilansie handlowym pojawiła się nadwyżka rzędu 1,5 mld USD (rekordowy eksport węgla kamiennego – 43 mln ton), spadła inflacja, wzrósł o 12 % dochód narodowy. Początkowy optymizm musiał jednak ustąpić pod naporem faktów. Po chwilowym ożywieniu tendencje rozwojowe opadły, a wzrosła niestety nierównowaga zewnętrzna i wewnętrzna. Paradoksalnie pozytywne efekty były prawdopodobnie skutkiem dyscyplinującego działania stanu wojennego, który uspokoił strajki i przestoje ubiegłych lat, zaś nie reformy gospodarczej, która była wadliwa już w założeniu. Chciała połączyć mechanizm rynkowy z systemem nakazowo-rozdzielczym, co było niemożliwe do zrealizowania (brakowało m.in. rynku kapitałowego, walutowego, rynku pracy). Kolejne zmiany systemowe miały miejsce w latach 1986-87 i również były swoistym kompromisem pomiędzy wypracowanym pomiędzy radykalnymi reformatorami a zachowawczymi aparatczykami. Sprzyjały jednak stopniowej liberalizacji stosunków gospodarczych z zagranicą. Tworzyły możliwości do dokonywania inwestycji bezpośrednich przez podmioty zagraniczne, aktywizowały politykę kursową dokonując realnej dewaluacji złotego. W tym też okresie stworzono Bank Rozwoju Eksportu, jak również uruchomiono aukcje walutowe. Jednak pomimo powolnych, zmierzających ku lepszemu przemian, nadal istniały bariery systemowe, do których zaliczyć można politykę cenową i pieniężną, które należały do najmniej zreformowanych sfer gospodarki. Uwypuklała się kolosalna sprzeczność między pro rynkowymi reformami a działaniami rządu, dążącego do ratowania politycznej pozycji partii. W tym okresie wzrost eksportu odbywał się głównie na rynek radziecki, co przy jednoczesnym ograniczeniu importu z ZSRR doprowadziło do dodatniego salda obrotów z I obszarem płatniczym w wysokości 1,1 mld rubli transferowych w 1988r. i aż 2,1 mld rubli rok później. W tym samym czasie obniżyło się saldo wymiany z II obszarem płatniczym do poziomu 742 mln USD w 1989r. Strajki w 1988r. doprowadziły do ustąpienia dotychczasowego premiera i powołania na to stanowisko M.F. Rakowskiego, który obiecał radykalne przyspieszenie tempa reform. Plan konsolidacji gospodarki narodowej przyjęty przez Sejm na przełomie 1988 i 1989r. był najbardziej radykalnym konceptem zbudowania w Polsce gospodarki rynkowej. Na początku 1989r. wydano ustawę o prowadzeniu działalności gospodarczej, zrównującą wobec prawa sektor prywatny i państwowy. Weszło też w życie nowe prawo dewizowe liberalizujące obrót walutowo-dewizowy, tworzące warunki do wprowadzenia wymienialności złotego. Rozpoczęto aukcyjną sprzedaż dewiz, uproszczono przepisy celne i paszportowe, zapowiedziano zniesienie kontroli cen artykułów rolno-spożywczych. Powyższe zmiany były jednak spóźnione i nie były w stanie przynieść wyraźnej poprawy sytuacji gospodarczej, nie dostrzegano też wciąż znaczenia czynników pieniężnych. Niedostateczne (mimo dodatniego salda w 1988r. wynoszącego 1,4 mld USD) wyniki polskiego handlu zagranicznego nie wystarczały do spłacania zadłużenia zagranicznego, które na koniec 1989r. osiągnęło ponad 40 mld USD.