Pojęcia: klasycyzm, sentymentalizm, racjonalizm, utylitaryzm, deizm, ateizm, bajronizm, werteryzm, Kolumbowie, Apokalipsa spełniona

Pojęcia: klasycyzm, sentymentalizm, racjonalizm, utylitaryzm, deizm, ateizm, bajronizm, werteryzm, Kolumbowie, Apokalipsa spełniona. klasycyzm - prąd literacki w sztuce i literaturze europejskiej; od 16 wieku we Włoszech, rozkwit we Francji wieku 17; modny w okresie Oświecenia (18 wiek); nawiązywał do Antyku; w wersji francuskiej związany był z racjonalizmem, miał łączyć piękno i prawdę z trwałymi wartościami akceptowanymi przez rozum; propagował harmonię kształtów i umiar, unikając skrajnych wartości estetycznych, jak komizm satyryczno - groteskowy czy gwałtowny tragizm; sięgano po takie formy, jak: epos, tragedia nawiązująca do starożytności, poematy dydaktyczny i opisowy, oda, satyra, bajka; w Polsce widoczny od połowy 18 wieku w twórczości najwybitniejszych pisarzy okresu stanisławowskiego; tzw. Klasycyzm warszawski zaistniał w pierwszym 30 - leciu 19 wieku w Księstwie Warszawskim i Królestwie Kongresowym; zwany przez niechętnych „pseudoklasycyzmem"; uprawiali go np. Osiński, Feliński, Śniadecki; sentymentalizm - ukształtował się w połowie 18 wieku, jako reakcja przeciw klasycyzmowi oraz jako zwrot do natury i do prawdy uczuć; odwoływał się do przeżyć wewnętrznych jako do właściwej dziedziny literatury; prawda uczuć jednostki, jej naturalne doznania i związki międzyludzkie, natura jako tło sytuacji ludzkich przeciwstawione zostają światu cywilizacji, jako światu obłudy, pozorów i osamotnienia; odwoływał się także do ludowości; w dramacie wprowadził mieszczańskiego bohatera, który siła swoich uczuć miał dorównać bohaterowi tragedii klasycznej. Stąd przesadny sposób wyrażania tych uczuć, nadmiar słów i czułostkowość. W literaturze europejskiej S. rozwinął się głownie w powieści (Rousseau „Nowa Heloiza") i w dramacie; w literaturze polskiej w sielance, elegii i pieśni lirycznej (Franciszek Karpiński) oraz w powieści; S. na miejsce stylu retorycznego wprowadzał do poezji styl mówiony, sięgał po formy poezji ludowej, kształtował nowy pejzaż poetycki; S. stanowi jedno z ogniw prowadzących do romantyzmu racjonalizm - termin filozoficzny przypisujący zasadniczą rolę w poznaniu rozumowi; funkcjonuje w 2 podstawowych znaczeniach: 1. przeciwstawiany empiryzmowi głosi, iż cała wiedza nie pochodzi od zmysłów, lecz jej jedynym źródłem jest rozum; zmysły nie informują nas o prawdziwej naturze rzeczywistości, skierowane są na jej stronę zjawiskową, na to, co przypadkowe i jednostkowe; nie dostarczają wiedzy pewnej, mogą jedynie stanowić źródło informacji przydatnych do działania w świecie; tylko rozum dostarcza wiedzy pewnej i dotyczącej istoty rzeczywistości 2. przeciwstawiany irracjonalizmowi; to pogląd głoszący, że nie ma żadnej innej wiedzy niż ta, którą człowiek może osiągnąć poprzez własny umysł, odrzucający takie jej źródła, jak: objawienie, doświadczenie mistyczne, intuicja; nie wyklucza zaś poznania zmysłowego; tego rodzaju pogląd szczególnie dobitnie formułowali przedstawiciele francuskiego Oświecenia („wieku rozumu"), którzy postulowali rozwój poznania naukowego jako wiedzy niezależnej od dogmatów czy tradycji; choć często krytykowali chrześcijaństwo i instytucje kościelne, nie odrzucali religii; wysuwali także postulaty stworzenia religii wywodzącej się z rozumu (np. Wolter), nie odwołującej się do autorytetów i objawienia (deizm); tak rozumiany R. Oznacza postawę charakteryzująca się krytycyzmem, odrzucanie przesądów, uprzedzeń, fanatyzmu. bajronizm - zespół tendencji literackich, ideowych i obyczajowych ukształtowany za sprawą twórczości i biografii wybitnego reprezentanta angielskiego romantyzmu, G.G.Byrona. Skomplikowane życie osobiste, radykalizm społeczno-politycznych poglądów poety (będący przyczyną opuszczenia ojczyzny) poparty udziałem w walkach powstańczych w Grecji oraz sposób bycia Byrona stały się w pierwszej połowie XIX wieku przedmiotem legendy, która wywarła wpływ na obyczajowy styl epoki i przyczyniła się do powstania wzoru osobowego poety romantycznego jako jednostki o nieprzeciętnej indywidualności, ale zarazem nieszczęśliwej, skłóconej z otoczeniem i samotnie walczącej o prawa dla innych. W obfitej twórczości Byrona ukształtował się wielokrotnie powielany przez innych twórców stereotyp bohatera romantycznego-buntownika, który swym postępowaniem wyrażał protest przeciw panującemu porządkowi społecznemu i zasadom moralnym. Wypracowane przez Byrona nowe formy gatunkowe odznaczały się celowym powikłaniem kompozycyjnym, synkretyzmem rodzajowym, wykorzystywaniem motywów egzotycznych i historycznych, a przede wszystkim ironicznym dystansem podmiotu literackiego wobec świata przedstawionego i samego twórcy. Ukształtowany przez Byrona wzorzec poety i twórczości oddziaływał na czołowych poetów epoki: A. de Musseta, H. Heinego, M. Lermontowa, A. Puszkina, A. Mickiewicz i J. Słowackiego. ateizm- doktryna ateistów, pogląd zaprzeczający istnieniu Boga oraz sił nadnaturalnych, ateizm wywodzi się ze źródeł poznawczych oraz społecznych; źródłem poznawczym ateizmu jest wzrastająca, nieuchronna sprzeczność po między twierdzeniami naukowymi a wierzeniami religijny mi; społecznym źródłem ateizmu jest protest przeciwko zachowawczym społecznie funkcjom religii usprawiedliwiającej zwykle nierówność społeczną i przenoszącej kwestię wyrównania krzywd społecznych w sferę pozaziemską, historycznie ateizm występował w różnych postaciach i wiązał się z różnymi systemami filozoficznymi, przeważnie jednak kojarzył się z materializmem filozoficznym, deizm- racjonalizm przeciwstawiając się wiedzy objawionej i dogmatom wiary, stał się źródłem deizmu, deiści uznawali istnienie Boga jako stwórcy świata, uznawali też wagę nakazów moralnych płynących z religii, odrzuca li natomiast objawienie i wyznaniowe formy wiary, deistami byli między innymi Diderot i Wolter, Kolumbowie- to ludzie, których młodość, wkraczanie w dorosłe życie przypadło na lata II wojny światowej, pokolenie literackie Kolumbów to grupa twórców, którzy w momencie wybuchu wojny mieli po 18-20 lat i którzy wzięli udział w walce z okupantem, nazwa pochodzi od tytułu powieści Romana Bratnego „ Kolumbowie. Rocznik 20 „ wy danej w Warszawie w roku 1957, do tej generacji pisarzy należeli: Krzysztof Kamil Baczyński (Jan Bugaj), Tadeusz Gajcy, Zdzisław Stroiński, Andrzej Trzebiński, Tadeusz Borowski, Tadeusz Różewicz, Zbigniew Herbert, Roman Bratny i Miron Białoszewski, apokalipsa spełniona- tym terminem określa się grupę z pokolenia literackiego Kolumbów, którzy zginęli w czasie II wojny światowej w walce z okupantem hitlerowskim (Tadeusz Gajcy, K.K.Baczyński, Zdzisław Stroiński, Andrzej Trzebiński), werteryzm- to pojęcie ogromnie ważne w dobie romantyzmu , to charakterystyczna dla tej epoki postawa młodego człowieka, to moda na pewien styl bycia, odczuwania, a nawet na sposób ubierania się, werteryzm to wreszcie istotna w literaturze tendencja kształtowania bohatera, wywodzi się od powieści Goethego „ Cierpienia młodego Wertera „, powieści, która zyskała sobie w owym czasie ogromną popularność. Fabuła utworu nie jest zawiła: Wer ter- młody, wrażliwy i nader uczuciowy człowiek wyjeżdża na wieś, by tam zaznać ukojenia po niezbyt szczęśliwych perypetiach miłosnych w mieście. Tu, na wsi, poznaje Lottę - słodką kobietę - anioła. Rodzi się uczucie, w typowo romantycznej atmosferze: kwiaty, prezenty, spotkania i cudowne rozmowy na łonie natury. Niestety! Lotta jest już narzeczoną innego człowieka - Alberta. Werter, miotany namiętnościami, znajduje się w ślepej uliczce. Ogromnie przeżywa swój ból, swój konflikt z konwenansami tego świata. Wreszcie po romantycznym pożegnaniu, bohater pełen wewnętrznego rozdarcia popełnia samobójstwo strzelając do siebie; Ta romantyczna historia poruszyła młodzież Europy. Czytelnicy łączyli się z bohaterem w jego wewnętrznych zmaganiach z samym sobą, odczuwali niesprawiedliwość istniejących norm społecznych, rozumieli decyzję odejścia od społeczeństwa. Werteryzm objawił się w ogólnym zachwycie naturą, modą na strój werterowski (słynny niebieski frak i żółta kamizelka), a nawet falą zanotowanych wówczas samobójstw. A zatem werteryzm oznaczał pewien model zachowań: odczuwanie weltschmerzu (bólu świata), wybujałą uczciwość, patrzenie na rzeczywistość przez pryzmat poezji i marzeń, wieczne niepogodzenie ze światem i jego konwenansami, a także poczucie wyobcowania wśród społeczności ludzkiej, utylitaryzm - pojęcie związane z epoką oświecenia, wyznaczało zadania dla literatury głosząc uniwersalne wartości utworów literackich