Poezja okresu XX-lecia

Poezja okresu dwudziestolecia na tle europejskich tendencji artystycznych. I Wojna Światowa zmieniła ukształtowanie i pozycję państw europejskich. Duże znaczenie miała także rewolucja październikowa w Rosji, która doprowadziła do powstania nowego państwa socjalistycznego. Wzbudziła ona nadzieje wśród proletariatu innych państw, stanowiła początek niepokojów. Zakończenie I Wojny Światowej wyzwoliło dążenia niepodległościowe i zamknęło epokę kolonializmu. W Polsce wreszcie ziściło się marzenie o odzyskaniu niepodległości. Polska powróciła po wielu latach niewoli na mapy Europy, stała się niepodległym i niezależnym państwem. Do przekształcenia nowej rzeczywistości przyczyniły się także rozwój nauki i techniki, wzrost komunikacji, pojawienie się lotnictwa, upowszechnienie radia. Doprowadziło to do umocnienia pozycji człowieka w świecie, dało mu jasne perspektywy na lepsze jutro. Wciąż jednak nie potrafiono rozwiązać konfliktów panujących w społeczeństwie. Wyraźnie zarysował się kryzys filozofii młodopolskiej. Do głosu doszedł materializm dialektyczny. Twierdził on, że możliwości poznawcze rozumu człowieka są nieograniczone. Materializm chciał poznawać wszystko. Człowiek, według materialistów, zdominowany jest przez czynniki społeczne, określające go, jego cele i pragnienia. Świat jest "materialny", stosunki gospodarcze decydują o życiu społecznym, finanse determinują sztukę, religię, filozofię. Stosunki społeczne określa w każdym etapie dziejów grupa posiadająca środki produkcyjne. Jeżeli zmiany stosunków produkcji nie dokonują się płynnie i harmonijnie, to dochodzi do przewrotu, rewolucji. Literatura tego okresu nie wykształciła charakterystycznego tylko dla swej epoki typu bohatera, tak jak na przykład literatura romantyczna, nie można wyodrębnić w niej jednolitych tendencji, a problematyka podejmowana przez pisarzy tego okresu jest różnorodna. Obok tematów związanych z pierwszą wojną światową pojawiają się w literaturze tendencje do uchwycenia i odzwierciedlenia skomplikowanych przeobrażeń ówczesnego świata, związanych z wieloma doniosłymi zdobyczami cywilizacyjnymi. Nowe tendencje w poezji XX wieku to ekspresjonizm, futuryzm, awangarda poetycka, dadaizm, nadrealizm i neoklasycyzm. Ekspresjonizm zwracał uwagę na świat wewnętrzny, a nie na zewnętrzny. Twórcy ukazywali własne przeżycia duchowe. Ekspresjoniści wykorzystywali w swych utworach filozofię Bergsona - intuicjonizm. Proces poznawczy świata zachodzi, bowiem przez intuicję. Ekspresjoniści dążyli do oddania jak największych emocji. Ich utwory pełne były różnorodnych uczuć. Wprowadzili oni nowy styl, zwany emocjonalnym. Ukazywali świat rzeczywisty zdeformowanym, używali karykatury i groteski. Nie negowali tradycji, poszukiwali korzeni w baroku, średniowieczu i romantycznej fantastyce. Odrzucali natomiast realizm, naturalizm, klasycyzm i estetyzm. Uczucia analizowali za pomocą poezji, ich sztuka to "krzyk duszy". Polskim prekursorem, jeszcze w okresie Młodej Polski, był Przybyszewski. Ekspresjonizm rozwinął się w Niemczech po roku 1910, w Polsce zaś w latach 1917 - 1922. Twórcami ekspresjonizmu byli Kaden - Bandrowski i Berent. Ekspresjonizm często przedstawiał stany psychiczne, graniczące z obłędem. Krytykował także mieszczaństwo i jego postawę. Manifest futuryzmu ogłoszony został w roku 1909 przez Marnettiego. Głosił on pochwalę techniki i urbanizacji oraz nowe piękno, piękno szybkości. Główna idea tego kierunku to pochwała energii, działania, życia, czyli witalizm i aktywizm, odrzucenie przeszłości, patrzenie tylko w przyszłość, żądanie nowej estetyki, nowego ideału piękna, związanego z cywilizacją i techniką. Futuryzm to agresja, bunt. W Rosji futuryści popierali rewolucję. Futuryzm wyrażał zainteresowanie i fascynację kulturą pierwotną. Nowoczesna poezja musi oddawać szybki bieg, dynamizm. Dlatego odchodzi się od kontemplacji, wykorzystuje skróty, metafory, dąży do językowego "skąpstwa". Futuryści próbowali stworzyć nowy język poetycki, tzw. pozarozumowy, oparty na dźwiękowym zestroju słów, a nie ich znaczeń. Wiersze futurystyczne imitowały także formy zapisu telegraficznego, wiadomości radiowych, czy ulicznej piosenki. Przedstawicielem rosyjskich futurystów jest Majakowski, przeciwstawiający się konwencjonalnym środkom poetyckim. Inny rosyjski twórca, Chlebnikow, sięga do słowiańskiego ludyzmu. Awangarda poetycka rozwinęła się szczególnie we Francji. Grono poetów - nowatorów skupiło się wokół G. Apollinaire'a i Jacoba Cendrarsa. Awangardyści nie mieli negatywnego stosunku do tradycji. Chcieli wyrażać świadomość człowieka współczesnego. W tym celu poszukiwali nowego języka poetyckiego. Chcieli także przedstawiać wyobraźnię twórcy, tworzyć nowy, istniejący tylko tam świat. Odchodzili od rygorystycznej składni, stosowali skróty językowe, kontrowersyjne zestawienia prozaizmów i liryzmów, mieszali fantastykę i rzeczywistość. Utwory Apollinaire 'a przybierają formę graficzną, są to tzw. liryzmy wizualne. Dadaizm rozwija się w Szwajcarii od roku 1916. Nazwa wzięła się od słowa „dada”, oznaczającego dziecięcą zabawkę, pierwsze słowo, jakie wypowiada dziecko. Dadaiści mieli bardzo kpiarski stosunek do wszystkiego, co ich otaczało. Negowali wszystkie wartości. Ich utwory były często zlepkiem słów i dźwięków. Istotne było wyłącznie brzmienie utworu. Dla dadaistów poezja była zabawą. · Nadrealizm wprowadził Apollinaire. Sztuka posługując się elementami natury wcale nie musi jej mechanicznie naśladować. Manifest surrealistów ukazał się we Francji w roku 1924. Twórcy ci wykorzystywali dokonania Freuda. Poezja może rejestrować luźny potok skojarzeń obrazowych, wyzwolonych spod kontroli rozumu, pozwalając dotrzeć od najgłębszych pokładów psychiki człowieka. Surrealiści buntowali się przeciwko tradycji (klasycznej i realistycznej). Nawoływali do wyzwolenia wyobraźni, do wykorzystywania poetyki snu, do zapisywania marzeń i sennych wizji. Obrazy poetyckie są niemalże z pogranicza jawy, a same utwory przesycone dziwnymi, niesamowitymi scenami. Neoklasycyzm głosił wierność klasycystycznej tradycji i poetyce symbolizmu. Nurt ten stworzył P. Valery. Utwory dbały o formę, zgodną z wcześniejszymi zasadami poetyki. W utworach pojawiały się rozważania filozoficzne, aluzje, dywagacje, lecz same utwory miały formę zgodną z formą swych klasycznych wzorców. Poezja wykorzystywała wcześniejsze dokonania poety - symbolisty S. Mallarme'a. Poeci dążyli także do stworzenia języka poetyckiego wolnego od treści życiowych, oddziaływali, więc przez grę słów, efekt muzyczny, brzmienie. Najbardziej znanym twórcą neoklasycznym jest T. Elliot. Poezja rewolucyjna w Rosji zaangażowana była w sprawy polityczne i społeczne. Wzywała ona do wspólnego czynu. Założenia takie stworzył Majakowski, wcześniejszy futurysta. Wykorzystywano prozaizmy i wulgaryzmy, zaskakujące metafory, często sięgano po brutalność. W utworach opiewano dramatyczne wydarzenia i osiągnięcia rewolucji. Sztuka odchodziła od fotograficznego odtwarzania świata. W związku z rozwojem techniki miała ona pokazywać raczej różnice w świecie. Pierwotne odejście od fotograficznego oddawania świata dostrzec możemy już u impresjonistów. Uwieczniali oni dość subiektywny obraz, odczucia chwili, rezygnowali więc z obiektywnego spojrzenia. W swej pracy starałem się przedstawić te spośród wszystkich wartości, które moim zdaniem były w tej epoce najważniejsze. Dlatego właśnie literatura, każdego okresu niesie ze sobą takie wartości, najczęściej te, które zostały zapomniane w epokach poprzednich. Dzieje się tak dlatego, że człowiek nieustannie próbował, próbuje i będzie próbował znaleźć takie wartości i uogólnienia, które pomogą mu przetrwać w świecie, który dla siebie buduje i który nieustannie komplikuje. Wspaniałe jest to, że poprzez czytanie utworów, napisanych przez ludzi z poprzednich epok, możemy uczyć się omijać te błędy, które oni popełnili. Dla mnie właśnie pisana praca jest źródłem wiedzy, a jednocześnie nauką, że wszelkie próby jednoznacznego uogólniania mijają się z celem, gdyż, zawsze kolejne pokolenie wniesie nową wiedzę.