Podobieństwa i różnice twórczości Reja i Kochanowskiego

Mikołaj Rej najpełniej wyraził istotne dla siebie wartości w swym dziele "Żywot człowieka poczciwego". W utworze tym Rej podkreśla znaczenie odpowiedniego wychowania dla przyszłego życia człowieka. Mówi, iż młodemu człowiekowi należy wpajać wszelkie wartości moralne, pracowitość, szlachetność, sprawiedliwość i życzliwość. Równocześnie podkreśla znaczenie umiejętności praktycznych nad wiadomościami teoretycznymi. Skłania się raczej do przygotowywania do życia ze strony umiejętności, np. frechtunku, niż ze strony wiadomości niepotrzebnych, takich jak gramatyka czy arytmetyka. Kładzie zatem niewielki akcent na rozwój intelektualny. Dla dorosłego gospodarza ważnymi cechami charakteru powinny być pracowitość, dbałość o zbiory, zapobiegliwość, ale także kultura i odpowiedni sposób bycia. Równocześnie winien on kochać naturę, umieć cieszyć się życiem. Jednocześnie Rej, jako zagorzały kalwin, staje się wnikliwym krytykiem Kościoła katolickiego. Wyrazem tego są treści zawarte w "Krótkiej rozprawie...". Rej staje w obronie wyzyskiwanego stanu, jakim jest chłopstwo. Krytykuje dwa stany wyższe, które nieustannie czerpie korzyści z pracy stanu niższego. Szczególnie krytykuje stan duchowny, za jego chciwość, zachłanność, obłudę i niedbalstwo, a także za jego interesowność. Dla Reja ważnym więc staje się wyraźnie rysujący się konflikt między trzema stanami. Jednym z problemów, jakimi zajmował się Rej, był rozwój i znaczenie języka polskiego. Poeta był zdecydowanym zwolennikiem twórczości w języku ojczystym, doceniał jego wagę. To on jest twórcą słynnego powiedzenia "Polacy nie gęsi i swój język mają". Dla Kochanowskiego, najwybitniejszego polskiego twórcy epoki renesansu i największego humanisty najważniejszy jest człowiek. Poeta stara się określić jego miejsce i rolę, zastanawia się nad życiem. Te problemy przewijać się będą w całej jego twórczości. (m.in. w Pieśniach, we fraszkach, a także w Trenach). We fraszkach poeta nie chce mówić o sprawach poważnych, lecz o "śmiechach, (..) żartach (..), pieśniach, tańcach i biesiadach". W tych krótkich utworach Kochanowski szydzi z wad, jakie spotkać można w społeczeństwie. Jednak wady nie są jedynym tematem, jaki poeta porusza w swych utworach. I tak na przykład we fraszce "o żywocie ludzkim" Kochanowski zdecydowanie odrzuca wartości materialne i zaszczyty, gdyż są one nietrwałe, ulotne. Dla humanisty jest bowiem ważniejsze bogacenie się wewnętrzne, duchowe, wartości intelektualne. Równie ważny jest dla niego spokój i pogoda ducha ("Do gór i lasów"). Ten sam temat podejmuje w pieśniach (m.in w Pieśni IX "Chcemy sobie być radzi ?"). Kochanowski podejmuje także problem obywatelskiej odpowiedzialności za losy ojczyzny. Utworem, w którym podejmuje ten ważki problem, jest "Odprawa posłów greckich", w której przedstawia aktualną sytuację w kraju. Podkreśla znaczenie wierności ojczyźnie, konieczność ponoszenia dla niej pewnych ofiar i wyrzeczeń. Wprowadza wzorzec obywatela - patrioty. Stara się wskrzesić dawne tradycje rycerstwa poskiego, ofiarnie broniącego granic ojczyzny, stara się zmobilizować naród do kultywowania chlubnych tradycji. Apeluje o poświęcenie, podkreśla wartość i znaczenie ojczyzny, nie szczędzi słów zachęty, by wskrzesić wielki duch narodu polskiego (Pieśń V "O spustoszeniu Podola"). Jednak nie każdy musi walczyć, by wiernie służyć ojczyźnie. Dla poety dużą wartość ma również dobra i sumienna praca, wykonywana w czasie pokoju (Pieśń XIX "O dobrej sławie"). Mimo wielu różnic pomiędzy Rejem a Kochanowskim, dostrzec można kilka podobieństw. Obaj twórcy sięgają do starożytnej idei harmonii i umiaru, obaj propagują stoicyzm i epikureizm. Obaj wykazują obywatelską troskę o losy kraju i podejmują problemy społeczne.