Pierwowzory postaci Andrzeja Kmicica z "Potopu"

80. Pierwowzory literackie postaci Andrzeja Kmicica z "Potopu" H. Sienkiewicza. Główni bohaterowie "Trylogii" to postaci niezwykłe i dynamiczne. Autor obdarza je największą odwagą, stawia w centrum wydarzeń historycznych i czyni ośrodkiem akcji romansowej. W "Potopie" taką postacią jest Andrzej Kmicic. Można zaliczyć go do postaci historycznych, chociaż Sienkiewicz znalazł o nim w zródłach tylko dwie skąpe wzmianki. Pasek w swych "Pamiętnikach" podaje, że pułkownik Kmicic służył w wojsku litewskim pod Sapiehą i dostał się do niewoli rosyjskiej walcząc przeciwko Chowańskiemu. Drugą wzmiankę o Kmicicu /ale Samuelu/ znalazł Sienkiewicz w krótkim ustępie "Przywilejów i konstytucji za panowania Jego Królewskiej Mości Michała I roku pańskiego 1670". W tym to roku trybunał litewski uchylił zaoczny wyrok wydany na chorążego orszańskiego /Samuela Kmicica/. Na bazie tych dwóch szczegółów historycznych zbudował Sienkiewicz piękną i dynamiczną postać powieściowego Andrzeja Kmicica. Przypisał jej wydarzenia, które były udziałem innych postaci historycznych oraz wydarzenia całkowicie zmyślone /miłość do Oleńki, służba u Radziwiłła, udział w walce ze Szwedami, rozsadzenie kolumbryny/. Tak więc postać głównego bohatera "Potopu" jest zlepkiem kilku postaci autentycznych, ponadto wzbogacona jeszcze dzięki pomysłom i wyobraźni Sienkiewicza. Ma też powieściowy Kmicic swoje pierwowzory literackie. Wśród nich na plan pierwszy wysuwa się postać Jacka Soplicy z "Pana Tadeusza" A. Mickiewicza. Obaj oni kochali swe panny uczuciem wielkim i namiętnym. Jednak Jacka Soplicę od ukochanej dzieliła cała struktura feudalnego państwa: on był tylko szlachcicem /i to niezbyt zamożnym/, zaś Ewa Horeszkówna była córką magnata. Jacek nie mógł uzyskać przyzwolenia na upragniony związek z panną, bo był z innego, niższego szczebla drabiny społecznej. Tych przeszkód nie miał Andrzej Kmicic- zarówno on, jak i Oleńka, pochodzili z rodzin równych sobie pod względem społecznym. Stary Billewicz zapisał nawet swą ukochaną wnuczkę młodemu Kmicicowi- tak stanowił testament i Oleńka szanowała wolę dziadka. Na drodze do szczęścia kochającej się pary z "Potopu" stały winy pana Andrzeja, lecz takie, które mógł naprawić. Wiele podobieństw zmajdujemy między Jackiem Soplicą i Andrzejem Kmicicem. Wywodzą się obaj ze środowiska szlacheckiego i mają podobne cechy charakteru. Na ich czoło wysuwa się przerost dumy i popędliwość. One to prowadzą Soplicę do zbrodni, również one popychają Kmicica do krwawego konfliktu ze szlachtą laudańską /zobowiązaną do sprawowania opieki nad Oleńką/. Z powodu tych wad charakteru obaj bohaterowie okrywają się hańbą: Jacek zyskuje sobie opinię zdrajcy, pan Andrzej okrywa się niesławą zabijaki, pijanicy i rzezimieszka. Posiadają też inną wspólną cechę charakteru- naiwność. Jacek naiwnie wierzy w szczerość przyjaźni magnata Horeszki i dla niego poszedłby w ogień. Andrzej Kmicic równie naiwnie wierzy słowom księcia Janusza Radziwiłła i jeszcze składa przysięgę na wierność temu magnatowi. Naiwność ich została wykorzystana: Horeszko potrzebował wsparcia popularnego wśród szlachty Jacka dla zaspokojenia własnych aspiracji, Janusz Radziwiłł zyskał w osobie Kmicica bezkrytycznego i oddanego sobie wykonawcę haniebnych czynów wymierzonych przeciwko ojczyźnie. Jacek Soplica i Andrzej Kmicic to mężczyźni silni, odważni oraz zdolni do wielkiej miłości. To uczucie potrafi zawładnąć nimi całkowicie. Jacka popycha do zbrodni, gdyż budzi w nim nienawiść do ojca Ewy, przeciwnego małżeństwu córki. Konający Soplica wyznaje, że spojrzenie ukochanej było w stanie przeistoczyć go w pokornego baranka. Utrata Ewy obudziła w nim żądzę zemsty na okrutnym Stolniku. Kmicic dla Oleńki rozstał się ze swoimi kompanami, dla niej też wszedł na ciernistą drogę "zmazywania win" wyrządzonych ludziom i- nieświadomie- ojczyźnie. Przemianie charakteru obu bohaterów towarzyszy zmiana nazwiska: butny Soplica przeistacza się w pokornego księdza Robaka, zaś zabijaka i zdrajca ojczyzny Kmicic staje się żarliwym patriotą Babiniczem. Działalność patriotyczna bohaterów wymaga wielu ofiar i trwa długi okres czasu. Soplica walczy na różnych frontach, odnosi wiele ran, staje się emisariuszem powstańczym na Litwie. Kmicic walczy w obronie ojczyzny przeciwko Szwedom, staje się inspiratorem obrony klasztoru jasnogórskiego, dowodzi ochroną króla Jana Kazimierza, wielekroć ranny, nie ustaje w walce. Tak to ze zdrajców ojczyzny przeistoczyli się w najgorętszych jej obrońców. Zdrada ich była niezamierzona: Soplica posłużył się bronią zabitego Moskala, czym zyskał sobie niezasłużoną opinię sprzymierzeńca zaborcy, Kmicic stał się zdrajcą za sprawą księcia Radziwiłła. Zmazanie win stało się dla bohaterów sprawą najwyższej wagi. Kmicica czekała jeszcze dodatkowa nagroda- poślubienie Oleńki, która pozostała wierna miłości do swego Jędrusia. Myśl o ukochanej i świadomość wzajemności jej uczuć podtrzymywała Kmicica na duchu, pozwalała optymistycznie patrzeć w przyszłość. Podniety takiej nie miał Jacek Soplica, bowiem Ewa Horeszkówna zmarła na zesłaniu. Życie pod zmienionym nazwiskiem, lęk przed rozpoznaniem, wysłuchiwanie jak najgorszych opinii o sobie samym musiało być dla bohaterów wielką udręką. Nawet najbliżsi nie wiedzieli, kim są bohaterowie. Jacek żył w domu swego brata, każdego dnia widział swojego syna i nie pozwolił sobie na chwilę słabości- nie wyjawił przed najbliższymi prawdy o sobie aż do dnia swej przedśmiertnej spowiedzi. Kmicic pokazał się Oleńce dopiero wówczas, gdy miał pewność, że zmazał piętno hańby ze swego nazwiska. Porównanie to dowodzi bliskiego pokrewieństwa obu bohaterów. Najbliższą Kmicicowi stała się postać Jacka Soplicy, chociaż trudno nie dostrzec podobieństwa bohatera "Potopu" do innych bohaterów literackich, szczególnie romantycznych, ale nie wyłącznie. Awanturnicze losy, zrozumienie własnych win i ich zmazywanie- to cechy odnoszące się także do Mikołaja Doświadczyńskiego- bohatera pierwszej powieści polskiej. Wielkość uczuć, konieczność zmiany nazwiska i patriotyzm- to cechy wielu bohaterów romantycznych, między innymi Konrada Wallenroda- tytułowej postaci poematu Adama Mickiewicza. Tak więc bohater "Potopu" posiada liczne pierwowzory w naszej literaturze.