Parabola "Tanga"

Parabola polityczna Przedstawione w Tangu osoby tworzą pewien organizm społeczny, w którym ogniskują się tendencje zauważalne w życiu dużych zbiorowości ludzkich. Wzajemne relacje postaci oraz zmiany układu sił i wpływów są interpretacją zaobserwowanych zjawisk społecz¬nych. Historia w Tangu rozwija się dialektycznie. Teza: stary porządek wywołał bunt. Antyteza: bunt doprowadzi do absolutnej wolności. Synteza: bezprawie staje się prawem, z anarchii powstaje nieskrępowany niczym nowy porządek, wsadza absolutnie wolna.8 W parabolicznym uogólnieniu, schemacie, Mrożek przedstawia postawy wobec wolności i totalitaryzmu. Nie poprzestaje jednak na prezentacji zachowań, pokazuje konsekwencje pewnych społecznych tendencji, ujawnia mechanizmy rewolucji, zamachu stanu i efekty braku jedności. Rodzina Stomila ponosi klęskę w konfrontacji z argumentem, jakim jest mocna pięść Edka. Mrożek obnaża słabość inteligencji i artystów, zbytnie uleganie ideom, modom, mitom. Autor Tanga stara się wyjaśnić przyczyny klęski ukoronowanej oddaniem władzy w ręce obcego. Jak to się dzieje, że Edek sam jeden umie poradzić sobie z przewagą liczebną rodziny Artura? Brak jedności, skupienie się na sprawach drugorzędnych, wyzbycie się niecnych podstaw ideolo¬gicznych (filozofia, religia), które scalałyby postaci w jeden zastęp zdolny przeciwstawić się terrorowi Edka, brak systemu wartości, oderwanie się od tradycji – to elementy dezorganizujące życie postaci jako członków jednej rodziny. Nie pierwsza to refleksja w literaturze pokazująca nieszczęście wynikłe z rozbicia społecznego. Takie ujęcie jest zarazem kontynuacją myśli historiozoficznej o wolności i niewoli polskiego narodu na przestrzeni jego dziejów. Tango jest dramatem kojarzonym z sytuacją Polski Ludowej rządzonej przez komunistów. Totalitarne zapędy Edka, sposób prze¬jęcia władzy, nieliczenie się z opinią innych bohaterów, postępowanie w myśl makiawelicznej zasady: cel uświęca środki (zamordowanie Artura-opozycjonisty) – to znaki tych niedawnych czasów. Samotna próba przywrócenia ładu podjęta przez „młodego gniewnego” inteligenta nic nie znaczy wobec siły Edka. Ów świat z gombrowi¬czowska „Edkiem podszyty” rządzi się swoimi prawami, z którymi nie może konkurować pojedynczy słaby głos Artura. Głoszone przez bohaterów hasła totalnej wolności cichną, gdy idea ta zostaje jawnie pogwałcona – nikt spośród zdeklarowanych zwolenników nie próbu¬je stanąć w jej obronie. To jeszcze jeden znak słabości i podporządkowania się przemocy wbrew przekonaniom. Finałowa scena, w której Edek prowadzi Eugeniusza w tańcu, nie pozostawia wątpliwości: niedawny sojusznik Artura bez trudu poddał się nowej władzy – wygodnie jest być po stronie zwycięzcy. Przedstawiona w Tangu rzeczywistość jest groteskowym obrazem moralnej degradacji społeczeństwa. Niemoc i rozbicie, niezdolność da podjęcia wysiłku odnowy, puste, niepoparte czynem hasła to znamiona społeczeństwa, które lekkomyślnie podporządkowało się wpływam obcego totalitarnego reżimu. Interpretacja utworu Mrożka w kategoriach politycznych była przez lata ograniczana działaniem cenzury. Dopatrywano się w utworze karykaturalnie wykrzywionej prezentacji obyczajowości, stosunków interpersonalnych, bez wnika¬nia w szerszy kontekst sytuacji kraju. Wszystkie te tendencje są istotne, ale trzeba dodać, że dramat jest także parabolą polityczną. W układzie stereotypowych postaw i kierunku przemian wzajemnych relacji można dostrzec ocenę sytuacji kraju poddanego niechcianym rządom.