Operacje otwartego rynku

Operacje otwartego rynku, przeprowadzane przez banki centralne w ramach polityki otwartego rynku, polegają na zakupie lub sprzedaży papierów wartościowych (przeważnie państwowych, krótkoterminowych – weksli skarbowych). W Polsce operacje otwartego rynku są podstawowym instrumentem oddziaływania NBP na kształtowanie się podaży pieniądza. Zakup i sprzedaż papierów wartościowych odbywa się przede wszystkim na międzybankowym rynku pieniężnym. • NBP sprzedając papiery wartościowe, przejmuje część środków pieniężnych nabywców i zmniejsza tym samym podaż pieniądza na rynku, • NBP skupując papiery wartościowe, zasila rynek kreowanym przez siebie pieniądzem, co zwiększa podaż pieniądza.. Operacje otwartego rynku mogą być dokonywane przez przetarg: • Ilościowy – bank centralny ustala wysokość stawki zakupu (tzw. stałą stawkę), a banki komercyjne podają kwoty, jakie chciałyby sprzedać bankowi centralnemu po tej stawce. W odpowiedzi na złożenie oferty bank centralny rozdziela ustaloną przez siebie kwotę zakupu proporcjonalnie do wielkości złożonych ofert. • Procentowy – banki komercyjne podają stawkę procentową, po której chciałyby zawrzeć transakcję. Bank centralny, w ramach ustalonej przez siebie kwoty, przyznaje możliwość sprzedaży zaczynając od banków, które zaproponowały najwyższą stawkę. Wysokość ostatecznej stopy procentowej jest ustalana na podstawie najniższej (marginalnej) stawki przydziału. Przy przetargu procentowym tendencje rynkowe mają większy wpływ na kształtowanie się wysokości procentu. Najprostszą formą tych operacji NBP są operacje bezwarunkowe zakupu papierów wartościowych lub operacje bezwarunkowe sprzedaży papierów wartościowych. Są to operacje nieodwracalne, sygnalizujące i realizujące określony kierunek polityki pieniężnej. Inną formą są operacje warunkowe NBP, w których Bank centralny może połączyć operację zakupu papierów wartościowych z uzgodnieniem warunków ich odkupienia w określonym terminie. Stąd operacje warunkowe są wykorzystywane dla doraźnego regulowania podaży pieniądza. Do operacji warunkowych NBP należą: • Operacje warunkowego zakupu - REPO, polegające na zakupie przez NBP papierów wartościowych od banków, pod warunkiem ich odkupienia przez te banki w określonym terminie. Dokonując zakupu, NBP udziela równocześnie danemu bankowi kredytu, który jest spłacany w momencie odkupienia przez ten bank sprzedanych wcześniej NBP papierów wartościowych. Operacje REPO można więc porównać do kredytu udzielanego przez NBP pod zastaw papierów wartościowych. • Operacje warunkowej sprzedaży - reverse REPO, polegające na sprzedaży przez NBP bankom papierów wartościowych pod warunkiem ich odsprzedaży przez dany bank NBP w określonym terminie. Dokonując zakupu papierów wartościowych dany bank lokuje swoje środki w NBP, które wycofuje w momencie odsprzedania zakupionych wcześniej papierów wartościowych. Operacje reverse REPO można porównać do krótkoterminowej lokaty banków w NBP. W obu rodzajach operacji NBP może oddziaływać na wielkość podaży pieniądza, zasilając rynek (banki) w przypadku operacji REPO lub zmniejszając jego podaż w operacjach revers REPO. Operacje warunkowe są zawierane w praktyce na okres kilku dni lub tygodni, mogą być wykorzystywane do krótkotrwałego oddziaływania na kształtowanie się podaży pieniądza i płynności systemu bankowego. Równocześnie NBP może wpływać przez te operacje na poziom krótkoterminowej stopy procentowej przez kształtowanie stopy REPO. NBP zakupuje i sprzedaje papiery wartościowe po różnych cenach, a wynikająca stąd stopa REPO wyznacza bankom cenę otrzymanego kredytu w operacji REPO albo dochód z lokowanych środków w przypadku operacji reverse REPO. W ramach polityki otwartego rynku banki centralne prowadzą operacje dewizowe typu swap, polegające na kupnie dewiz lub waluty z dostawą natychmiastową przy jednoczesnej umowie sprzedaży tej samej kwoty w określonym terminie, po uzgodnionym kursie do tego samego partnera. W ten sposób bank centralny stawia do dyspozycji bankom swój pieniądz na czas operacji swap (przy kupnie), a w przypadku sprzedaży – zabiera pieniądz bankom operacyjnym. Polityka otwartego rynku wykorzystuje zarówno cenę sprzedaży oraz kupna papierów wartościowych, jak i wielkość sprzedanych (kupionych) papierów wartościowych czy dewiz. Operacje otwartego rynku mogą być efektywne tylko wówczas, gdy istnieje rozbudowany rynek pieniężny, który będzie mógł zakupić papiery wartościowe zaoferowane przez bank centralny lub odstąpić je temu bankowi. Tak więc warunkiem efektywności operacji otwartego rynku są: • Odpowiednia chłonność rynku pieniężnego i kapitałowego, • Budzące zaufanie papiery wartościowe (np. weksle skarbowe). Ogólnie biorąc polityka pieniężna banku centralnego może być: • ekspansywna, • restrykcyjna w zależności od sytuacji gospodarczej kraju i wynikających z niej kierunków polityki pieniężnej. • Polityka restrykcyjna, zmierza do ograniczenia podaży pieniądza. Wyraża się ona podrożeniem kredytu przez podnoszenie stopy kredytu redyskontowego i lombardowego. W tym samym kierunku zmierza stosowane równocześnie podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych. Gdy zastosowane środki oddziaływania nie przyniosą oczekiwanego efektu, czyli znaczącego podwyższenia ceny kredytu w bankach komercyjnych, a przez to zmniejszenia podaży pieniądza, bank centralny odpowiednio ukierunkowuje operacje otwartego rynku. Polega to na oferowaniu sprzedaży papierów wartościowych na korzystnych warunkach, np. wysoko oprocentowanych obligacji czy weksli skarbowych. Wówczas bankom komercyjnym bardziej opłaca się kupować te papiery wartościowe niż udzielać kredytu jednostkom gospodarczym. • Przy prowadzeniu polityki ekspansywnej bank centralny postępuje odwrotnie: obniża oprocentowanie kredytu redyskontowego i lombardowego, a także stopę obowiązkowej rezerwy. Równocześnie, w ramach operacji otwartego rynku, rozpoczyna on skup papierów wartościowych. Podejmowane działania zwiększają podaż pieniądza i obniżają poziom stopy procentowej na rynku pieniężnym.