Omówienie poglądów politycznych i społecznych Sejmu Wielkiego

Poglądy polityczne i społeczne publicystów Sejmu Wielkiego. W okresie Sejmu Wielkiego powstała bogata literatura związana z obradami. Były to utwory sceniczne, np. „Powrót posła”, mnóstwo ulotek oraz obszerna publicystyka. Czołowi publicyści związani z Sejmem skupieni byli w Kuźnicy Kołłątajowskiej. Byli to zwłaszcza Stanisław Staszic, Hugo Kołłątaj i Franciszek Salezy Jezierski. Stanisław Staszic (1755÷1826) pochodził z rodziny mieszczańskiej z Piły, był księdzem, ale obowiązków kapłańskich nie pełnił. Prowadził badania geologiczne ziem polskich. W Kielcach założył pierwszą Szkołę Górniczą, a w Warszawie Uczelnię Techniczną. Uruchomił pierwszą kopalnię węgla w Dąbrowie. Budował bite drogi. W swoim majątku dał wolność chłopom. Jako prezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk wzniósł siedzibę tej organizacji. Napisał „Uwagi nad życiem J. Zamojskiego”, „Przestrogi dla Polski”, „O ziemiorództwie Karpatów”. Hugo Kołłątaj (1750÷1812) - pochodził z drobnej szlachty, był działaczem KEN, zreformował Akademię Krakowską. Jako działacz Sejmu Czteroletniego stworzył Kuźnicę Kołłątajowską. Po trzecim rozbiorze osiem lat w więzieniu austriackim. Ostatnie lata w Warszawie. Napisał „Prawo polityczne narodu polskiego”, „Anonima listów kilka”. Stanisław Staszic „Uwagi nad życiem J. Zamojskiego”. Autor omawia propozycje reform dotyczących oświaty, sejmu, rządu, sądów. Powołuje się na myśl J. Zamojskiego „zawsze takie Rzeczypospolite będą, jakie ich młodzieży chowanie”. Uważa, że szkoła powinna być świecką, podległa państwu. Ma obowiązek wychować dobrego obywatela. Prawa powinny być stanowione większością głosów, czyli wystąpienie przeciw liberum veto. W sądach trzeba zadbać o to, by nikogo nie więzić bez wyroku. Potępia wolną elekcję, gdyż uważa, że jest to pretekst, by wtrącać się w wewnętrzne sprawy Polski. Stanisław Staszic „Przestrogi dla Polski”. „Do panów czyli możnowładców”. Staszic oskarża magnatów o to, że zgubili Polskę. Wprost pisze „z samych panów zguba Polaków”. To oni stosowali przekupstwo, by przeprowadzić swoje sprawy na sejmie, oni zrywali sejmy, handlowali polską koroną, sprowadzili do kraju obce wojska. Byli zdrajcami na zagranicznych pensjach. Fragmenty pt. „Rolnictwo”. Bierze autor w obronę polskiego chłopa, przedstawia w jakich warunkach żyje i mieszka chłop; chodzi ledwie ubrany w skóry lub ostre siermięgi; mieszka w ziemiankach, w których nie ma okien, są to kurne chaty, w których dym uchodzi przez dziurę w dachu. Nic dziwnego, że chłopi są zakopceni, odurzeni smrodem i dymem, prześladują ich choroby, są wynędzniali. To wstyd dla polskich panów, że tak żyją ich poddani. „Miasta”. Istnieje ścisła zależność między rozwojem wsi i miast. Chcąc doprowadzić do rozwoju wsi, trzeba dać wolność chłopu, a warunkiem rozwoju miast są prawa dla mieszczan. Szczególnie istotne jest prawo do funkcji sędziego i pełnienia wszelkich urzędów oraz prawo nabywania ziemi. Hugo Kołłątaj „Anonima listów kilka”. Fragment „Oddajmy chłopu wolność”. Autor przekonuje, że zarówno pan jak i chłop są obywatelami tej samej Rzeczypospolitej, więc powinni być jednakowo traktowani. Dlaczego panowie zagarnęli dla siebie wszelkie przywileje, a chłop ma jedynie obowiązki. Apeluje do sumień szlachty, proponuje przeprowadzenie reform, jego koncepcja streszcza się w słowach „wolność osoby rolnika i własność gruntowa dziedzica”. Oznacza to, że ziemia pozostaje w rękach szlachty, ale chłop ma być wolny. Trzeba ustalić obowiązki chłopa na rzecz pana, czy to w formie pańszczyzny, czy też czynszu. Musi być on jednak dokładnie określony, a w wypadku nadużywania prawa chłop mógłby odwołać się do sądu. Franciszek Salezy Jezierski „Katechizm o tajemnicach rządu polskiego”. Na zasadzie pytań i odpowiedzi, czyli tak jak w katechizmie ośmiesza autor paradoksy ustrojowe ówczesnej Polski. Nie wiadomo jaki panuje ustrój. Mówi się, że jest demokracja, a istnieje król. Nie jest to też królestwo skoro o wszystkim decyduje sejm. Twierdzi się, że w sejmie są reprezentowane trzy klasy społeczne wyliczając, że jest to król, senat i rycerstwo. Faktycznie o wszystkim decyduje szlachta, a inne klasy nie mają nic do powiedzenia. Chłop nie jest nawet człowiekiem, skoro można go kupić i sprzedać. Mieszczanin jest czymś pośrednim między człowiekiem szlachcicem, a nieczłowiekiem chłopem, gdyż ma pieniądze, a nie ma praw.