Okoliczności powstania "Pieśni o Rolandzie"

Okoliczności powstania dzieła Pieśń o Rolandzie należy do gatunku nazywanego eposem rycerskim, ukształtowanego pod wpływem tradycji przekazów ustnych, w których wykorzystywano legendy o sławnych rycerzach i śpiewano o nich pieśni-opowieści, tzw. pieśni czynu (chansons de geste). W epoce braku środków masowego przekazu, niewielkiego dostępu do rzetelnej informacji o aktualnych wydarzeniach i faktach minionych, owe utwory spełniały również rolę przekaziciela treści, jakich oczekiwano – dotyczących dziejów ojczyzny, działalności wybitnych postaci historycznych itp. Oczywiście, należy pamiętać, że przekaz ustny i doraźne cele prowadziły do naginania interpretacji zdarzeń, a nawet przeinaczania faktów. Stąd wywodzi się skłonność do mitologizacji przedstawianych postaci i uwznioślenia ich osiągnięć. Parenetyczny charakter pieśni czynu stał się z czasem nadrzędny – jeszcze bardziej dbano o idealizację bohaterów i ukazywanie ich działań jako słusznych, docenianych przez Boga i ludzi. Rękopis Pieśni powstał około 1170 r., jednak treści, które w niej zapisano, przekazywane ustnie, pochodzą z przełomu XI i XII w., kiedy to kronikarz odnotował, iż były wykorzystywane przed bitwą pod Hastings (1066) jako zagrzewające rycerzy Wilhelma Zdobywcy do walki.1 Relacje o bohaterskich czynach recytowano przy akompaniamencie instrumentów muzycznych. Średniowieczni śpiewacy trubadurzy, minstrele – dbali o to, by dostosowywać treść do aktualnych nastrojów i potrzeb, eliminując niektóre elementy i dodając inne. Autorstwo Pieśni o Rolandzie nie zostało ustalone – jak wielu innych utworów krążących przez długie lata w ustnej tradycji. Na końcu tekstu pojawia się jednak informacja o tym, że opowieść została przekazana przez niejakiego Turolda. Treść odbiega w znacznym stopniu od prawdy historycznej. Kronikarz Einhard podaje, że Karol wracał niezadowolony z wyprawy do Hiszpanii a tabory zostały nocą ograbione przez chrześcijańskich Basków, zaś obrońcy zabici. Wielowiekowa obróbka narracyjna uwzniośliła wydarzenia i podniosła obrońców taborów do rangi ofiarnych zbawców chrześcijaństwa, uczyniła z nich wzorce honoru i męstwa. [...] Romańska Europa potrzebowała ideału dobrego rycerza. Roland i Oliwier rycerski etos uosabiali w najpełniejszy sposób.2 Prawdę historyczną zatarto również, oddając charakter relacji rodzinnych. Według przekazu Einharda Roland był owocem kazirodczego związku cesarza z siostrą, zaś Ganelon – jej oficjalnym mężem, stąd wahania Karola, dotyczące kary dla zdrajcy Ganelona. Potężnego w Europie władcę należało przedstawić jako człowieka o nieposzlakowanej opinii, szlachetnego, sprawiedliwego, dzielnego obrońcę wiary chrześcijańskiej. Epos ukazuje działania cesarza i rycerzy z motywacją religijną, jednak w rzeczywistości jest to usprawiedliwianie zemsty, rzezi, zabijania i grabieży. Ukazani w poemacie bohaterowie mówią o służbie Bogu, ale również o zemście, nienawiści, nietolerancji wobec innowierców, która jest wystarczającym argumentem do ich wyniszczania. Pieśń o Rolandzie ukazuje starcie chrześcijańskich rycerzy z poganami, by pokazać, komu sprzyja Bóg i szczęście. Dlatego też można tu dostrzec znamienne sposoby charakteryzowania postaci rycerze Karola są prawi i piękni, zaś Marsyla tchórzliwi i odrażający – oraz stałą skłonność do hiperbolizacji cech przedstawionych osób i osiągnięć walczących. Okoliczności powstania dzieła nie można dokładnie określić. Wiadomo, że treść ma związek z wydarzeniami i postaciami historycznymi, jednak została ukształtowana w dość swobodny sposób, bez troski o prawdę historyczną. Pierwotne przekazy ustne uzyskały z czasem formę pisemną. Najstarszy rękopis z ok. 1170 r. jest jedną z wierszowanych wersji tej opowieści. Współczesnemu czytelnikowi przybliżył je Joseph Bedier (proza), zaś polscy odbiorcy korzystają z przekładu prozą Tadeusza Boya-Żeleńskiego. W tej wersji zachowano podział na 191 części oznaczone cyframi rzymskimi.