Ojciec Goriot - szczegółowa charakterystyka

Tytułowy ojciec Goriot jest typowym reprezentantem nowej grupy ludzi, którzy dzięki zwycięstwu rewolucji i zamieszaniu wywołanemu na rynku odmienili swój los i zdobywszy pokaźny majątek zapewnili sobie i swoim rodzinom szybki awans społeczny. Jak do tego doszło? Otóż po śmierci właściciela małej fabryki makaronu, w której Goriot był zatrudniony, został jej posiadaczem na korzystnych warunkach. Kolejnym sukcesem majątkowym było wzbogacenie się na handlu mąką i zbożem po gwałtownym skoku cen. Balzac przedstawia więc swojego bohatera jako człowieka sukcesu, jednak w tle jego powodzenia można dostrzec komentarz dotyczący sposobu osiągnięcia dobrej pozycji finansowej. Goriot zdobył majątek jako zręczny spekulant, wykorzystujący dobry moment, a przy tym – żerujący na odbiorcach oferowanej żywności. Autor nie ocenia jednak negatywnie postawy bohatera, choć obiektywnie nie zasługuje ona na pochwałę. Pokazuje jedynie sposoby łatwego i szybkiego bogacenia się kosztem innych jako istotną przyczynę pogłębiającą dysproporcje społeczne, którą stworzyła owa mieszczańska rewolucja. Dobra passa Goriota w sprawach majątkowych to zapewne także wynik jego przygotowania i praktyki zawodowej – po latach potrafi rozpoznać po zapachu pieczywa gatunek mąki, z której zostało wyprodukowane. Chociaż spekulant, Goriot to jednak fachowiec i człowiek interesu. Mniej szczęśliwie toczyło się życie rodzinne bohatera – po siedmiu latach małżeństwa umarła ukochana żona pozostawiając dwie córeczki. To zdarzenie wzmocniło uczucia ojcowskie i starania o spełnienie każdej zachcianki dziewczynek. Właśnie wtedy zaczęła się tragedia ojca, który nie zdawał sobie sprawy z błędów wychowawczych, jakie stale popełniał. Dorastające panny nie wiedziały, że trzeba się dzielić z innymi, szanować uczucia drugiego człowieka. Traktowały ojca jak automat do spełniania materialnych marzeń. Goriot ubóstwiał je i wielbił, umacniał ich dumę i ambicję, rozpieszczał zbytkiem. Postarał się o to, by odpowiednio wyszły za mąż – Anastazja zostaje hrabiną de Restaud, zaś Delfina wychodzi za bankiera i giełdziarza o nazwisku de Nucingen. Goriot wycofał się z aktywności zawodowej w pełni sił ze względu na pozycję społeczną swoich córek, które krępował fakt, że ojciec jest wytwórcą makaronu. Mieszkał u nich przez dwa lata, ale nie mogąc znieść złego traktowania przez zięciów, nie chcąc być przyczyną małżeńskich sporów, w 1813 roku wyprowadził się do pensjonatu pani Vauquer, gdzie zajmował pokoje o różnym standardzie, aż do najbardziej nędznego. Wynajęcie pokoju nie odmienia jednak złego losu, ale jeszcze bardziej pogłębia kłopoty. Właścicielka domu stara się zainteresować swoją osobą dobrze ubranego i jeszcze wtedy dosyć majętnego mężczyznę, a kiedy jej starania zawodzą, traktuje go pobłażliwie, a nawet dokucza, pomawiając o różne ciemne sprawki (np. przyjmowanie młodych kobiet) i pogardliwie nazywa ojcem Goriot. Tymczasem potrzeby bogatych, dobrze wydanych za mąż córek stale rosną (nowa suknia, utrzymanie kochanka, wykupienie weksla itp.), więc ojciec wyzbywa się różnych cennych przedmiotów, zastawia swoją rentę, by sprostać żądaniom. Ciągle nie zauważa nikczemności i wyrachowania własnych dzieci, winą za wszystko obarcza niegodziwych zięciów. Tak bardzo zaślepiony jest bezkrytyczną miłością, że gotów jest utrzymywać kochanka Delfiny i być jego posługaczem, żeby tylko ona była szczęśliwa. Sposób pojmowania szczęścia przez Goriota zupełnie rozmija się z podstawowymi zasadami moralnymi. Każde postępowanie, także własne, usprawiedliwia chęcią sprawienia radości córkom. Poniża się odwiedzając je potajemnie i wychodząc na spacer, by je obserwować z daleka jadące bogatym powozem. Jego sposób przeżywania miłości ojcowskiej, bezgraniczna ofiarność na rzecz Anastazji i Delfiny, które nim gardzą, odpychają go i wykorzystują to dowody jego dziwnego zaślepienia, uczuciowej patologii. Nie tylko znosi złe traktowanie własnych dzieci, którym oddał wszystko co miał, ale wręcz cieszy się, gdy przybywają z kolejnymi żądaniami, gotów nawet ograbić bank, gdyby było to możliwe. Sam prowokuje romans Delfiny i Rastignaka, urządza im apartament i chce zamieszkać blisko, by obserwować ich związek. Bez trudu można zauważyć, że Goriot zatraca własną godność, rezygnuje z zaspokojenia podstawowych potrzeb, w ogóle nie myśli o sobie, nie planuje ponownego założenia rodziny, wyrzeka się pracy, oddaje wszelkie wartościowe przedmioty, niczego nie pragnie, ani nie potrzebuje. Jedyną jego pasją jest uszczęśliwianie córek w stylu, który wydaje mu się właściwy. Żyje wyłącznie ich życiem, cieszy się ich radościami, martwi ich problemami, nie umie się uwolnić od tego niszczącego, patologicznego ojcowskiego uczucia, które go stale prowadzi do tragedii. Dopiero na łożu śmierci ojciec Goriot uświadamia sobie swoje błędy. Umiera w nędzy, chociaż zdobył spory majątek i zapewnił dobry start życiowy swoim dzieciom. Został odtrącony w takim momencie, w jakim – wydawałoby się – nie sposób zapomnieć o własnym ojcu. Anastazja musi podporządkować się swojemu mężowi i nie może opuścić domu, zaś Delfina odpoczywa po wspaniałym balu u wicehrabiny. Towarzyskie ambicje, nawarstwione rodzinne dramaty, brak uczuć i jakichkolwiek ludzkich odruchów, a przy tym zwyczajnego poczucia obowiązku wobec starego ojca doprowadziły do tej strasznej sytuacji. Goriot umiera opuszczony, litują się nad nim dwaj studenci (Rastignac poprzez wspomnienie własnej zdolnej do wyrzeczeń rodziny, a może i przez wdzięczność za akceptację ze strony starego człowieka, zaś Bianchon – młody medyk – z pobudek humanitarnych). Goriot jest postacią ukazaną w powieści z różnych punktów widzenia. W sposób zobiektyzowany i wieloaspektowy charakteryzuje ją narrator, subiektywnie, a nawet tendencyjnie odbierają ją inni bohaterowie. Te nakładające się perspektywy budują obraz postaci złożonej, skomplikowanej, budzącej kontrowersyjne opinie. Jest to więc dobry fachowiec i spekulant, kochający i demoralizujący córki ojciec, człowiek skromny i skąpy a zarazem rozrzutny, ktoś, kto budzi szacunek i współczucie, ale także politowanie i krytykę, zasługuje na to, by starać się o jego względy i prowokuje do poniżających komentarzy, umie zdobyć majątek i nie potrafi wychować własnych dzieci, imponuje siłą fizyczną (ugniatanie sreber niczym ciasta) i zaskakuje słabością wobec córek. Stopniowy upadek pozycji Goriota ujawniają też opisy zmian w jego wyglądzie zewnętrznym. Krzepko i atrakcyjnie wyglądający mężczyzna w ciągu czterech lat stał się „wypełzłym” – jak czytamy w powieści – starcem. Sukces finansowy, klęska rodzinna, niszczące uczucie do córek sprawiają, że budzi on litość i współczucie. Wywindowany z dołów społecznych przez okazję do nielegalnych transakcji nie jest za to krytykowany – to nie on sam, ale układ sił społecznych i polityczne zmiany doprowadziły do takiego efektu. Jest to postać, mimo wad i słabości, którą czytelnik odbiera w gruncie rzeczy pozytywnie.